Wahania nastroju w ciąży – jak sobie z nimi radzić?

Okres ciąży związany jest z silnymi emocjami – zarówno tymi radosnymi, jak i negatywnymi. Pojawiają się senność, zmniejszona aktywność, trudności z koncentracją i „humorki”. Te ostatnie w przypadku kobiet w ciąży obrosły już legendami. Z czego wynikają te mieszające się uczucia złości, rozdrażnienia i kiedy mogą dać o sobie znać?

– Wahania nastroju w ciąży mogą pojawić się w każdym trymestrze. Dzieje się tak za sprawą zmian hormonalnych, charakterystycznym w tym okresie – wyjaśnia Anna Wietrzykowska.

– Stężenie najważniejszych hormonów płciowych – estrogenu i progesteronu – ulega znaczącej zmianie, a każda kobieta na te zmianę reaguje inaczej. Są pacjentki, które doświadczają w ciąży stanów euforycznych, innymi słowy są niezwykle radosne, pełne energii i ekscytacji. Są też takie kobiety, które doświadczają stanów depresyjnych i lękowych i jest to dla nich wyjątkowo trudny czas – tłumaczy psycholog Anna Wietrzykowska.

Warto jednak pamiętać, że zrzucanie wszystkiego na „burze hormonalną” nie jest do końca uprawnione. Na pojawienie się różnych stanów emocjonalnych wpływa zarówno struktura osobowości przyszłej mamy, jak i kontekst – sytuacja rodzinna, społeczna i ekonomiczna, w jakiej znajduje się kobieta.

– Jak w każdej innej zmianie życiowej ważny jest też kontekst sytuacyjny: czy dana ciąża była planowana czy też nie? Czy mamy oparcie w najbliższych (mężu, rodzicach, przyjaciołach)? Czy po zajściu w ciążę musiałyśmy wycofać się z aktywności zawodowej i czy była to dla nas trudna zmiana? – zwraca uwagę specjalistka.

Zmiany nastroju w ciąży wynikające z tzw. ,,burzy hormonów” są stanem fizjologicznym. Mogą być jednym z wczesnych objawów ciąży (nierzadko mylonym z napięciem przedmiesiączkowym) – to właśnie I trymestr ciąży jest najbardziej „nastrojowym” okresem.

Emocjonalne rozedrganie wynika ze zmiany stężenia przede wszystkim następujących hormonów:

• estrogeny – grupa hormonów płciowych nazywanych żeńskimi hormonami płciowymi; wpływają na poziom kobiecego libido, regulują u kobiet stany emocjonalne. Przed zajściem w ciążę odpowiadają za wykształcenie żeńskich cech płciowych i regulują cykl menstruacyjny; po zapłodnieniu przygotowują śluzówkę macicy na przyjęcie zarodka i podtrzymują ciążę.
• progesteron – jeden z najważniejszych hormonów żeńskich. Jego znaczenie wzrasta szczególnie w okresie ciąży lub jej planowania. Umożliwia nie tylko zajście w ciążę, ale też prawidłowy rozwój płodu;
• gonadotropina kosmówkowa (HCG) – to właśnie obecność tego hormonu w moczu wykrywają testy ciążowe do użytku domowego. Hormon ten wydzielany jest przez zarodek tuż po zapłodnieniu, a następnie przez łożysko. Jego poziom wzrasta w pierwszych trzech miesiącach ciąży.
• Prolaktyna – na etapie dojrzewania wpływa na rozwój i wzrost piersi. Prawidłowe stężenie prolaktyny kobiet spodziewających się dziecka podtrzymuje pracę ciałka żółtego, które jest odpowiedzialne za produkcję progesteronu. Oprócz tego prolaktyna wpływa oczywiście na proces wytwarzania mleka w czasie laktacji.

Jak przygotować partnera na humory w ciąży?

Jeśli kobieta w trakcie oczekiwania na dziecko nie radzi sobie ze swoimi „humorami”, najbliższe otoczenie może to odczuć w dotkliwy sposób. Huśtawka nastrojów może mocno odbić się na partnerze, naprzemienny płacz i śmiech, gniew i radość kobiety mogą być sprawdzianem dla mężczyzny. Jak zapanować nad tą sytuacją?

– Ważne, aby partner miał świadomość tego, że wahania nastroju związane są ze zmianami na poziomie fizjologicznym w ciele kobiety ciężarnej i nie są jej wyborem lub kaprysem. Tutaj niezwykle cenna jest wcześniejsza edukacja na temat zmian u kobiet w okresie ciąży i połogu. Na rynku dostępna jest fachowa literatura, poruszająca tą tematykę. Można się w nią zaopatrzyć w trakcie planowania ciąży lub w pierwszym trymestrze jej trwania – podpowiada Anna Wietrzykowska.

Warto podkreślić, że kobieta w ciąży ma prawo być zmęczona, rozdrażniona, potrzebować spokoju, stabilności, a przede wszystkim wsparcia od ojca dziecka lub inne bliskiej osoby. Partner musi mieć tego świadomość. Nierzadko ciąża bywa dla niego czasem przyspieszonego dojrzewania emocjonalnego, które powinien przejść, by wdrożyć się do nowej roli ojca.

– Brak wsparcia i nadmierny krytycyzm wobec partnerki może wpłynąć negatywnie na jakość relacji pomiędzy, utrudniać komunikację i oddalać od siebie przyszłych rodziców. Cierpliwość, akceptacja i postrzeganie danej sytuacji w kategoriach przejściowych mogą okazać się pomocne – zauważa „Psycholog niepłodności”.

– Funkcjonowanie na żadnej ze skrajności w dłuższej perspektywie nie jest dobre dla przyszłej mamy. Zarówno stan euforyczny, jak i stan depresyjny mogą mieć znaczący wpływ na stan zdrowia ciężarnej oraz płodu. Przyjmuje się, że jeżeli kobieta przez okres około dwa tygodni doświadcza w sposób ciągły obniżonego lub podwyższonego nastroju, powinna skonsultować się ze specjalistą (psycholog/psychiatra) – zaznacza Anna Wietrzykowska.

Jeśli jednak zmienne nastroje nie oscylują na żadnym z ekstremów, ich przeżywanie w ciąży jest jak najbardziej wskazane – według wielu specjalistów jest najlepszym przygotowaniem do nowej roli. Emocji nie należy tłumić, próbować zagłuszać. Stłumione lęki i niepokoje mogą bowiem z dwa razy większa siłą ujawnić się przy kolejnym kryzysie. Grunt to umieć rozpoznawać zarówno swoje stany emocjonalne, jak i oceniać adekwatność swych reakcji na nie.

– Ogromne znaczenie ma obserwacja własna, czyli wyznaczenie zachowań, po których rozpoznamy, że funkcjonujemy na danym krańcu nastroju. Jeśli kobieta w ciąży doświadcza ciągłych wahań nastroju, może założyć dzienniczek obserwacyjny, w którym będzie zaznaczała danego dnia na skali od 1-10 poziom nastroju (1 depresja, 10 euforia) oraz spisywała zachowania, które wzbudziły niepokój u niej lub u osoby w najbliższym otoczeniu. Tu mówimy o sytuacji, w której problem wahań nastroju jest nasilony. Jeżeli pacjentka czuje, że sytuacja nie jest dla niej niepokojąca i nie odbiega w sposób znaczący od wcześniejszego funkcjonowania (po prostu częściej miewa skrajne emocje), to warto, aby pamiętała, że jest to związane ze zmianami hormonalnymi w okresie ciąży i ma charakter czasowy. Minie, gdy miną ciąża i połóg – twierdzi specjalistka.

Depresja w ciąży i przed porodem – czy jesteś na nią narażona?

Jak rozpoznać, kiedy zachowanie kobiety jest wywołane burzą hormonów, a kiedy pojawia się ryzyko stanów depresyjnych czy wręcz depresji? Otóż o depresji mówimy, kiedy przez co najmniej dwa tygodnie u danej osoby występują:

• znaczne obniżenie nastroju,
• spadek aktywności,
• czarnowidztwo, czyli pesymistyczne nastawienie do przyszłości,
• negatywne nastawienie do siebie,
• poczucie winy,
• bezradności,
• przekonanie, że sobie nie poradzi nawet z najdrobniejszymi obowiązkami,
• zaburzenia snu, które są jednym z pierwszych objawów zaburzeń depresyjnych,
• zaburzenia łaknienia – brak apetytu albo przeciwnie, nadmierny apetyt,
• przekonanie o własnej nieprzydatności.

Skrajnym przypadkiem są myśli samobójcze, to już oznacza, że stan jest poważny.

Do najważniejszych czynników podwyższających ryzyko depresji ciążowej należą:

• kryzys zdrowia psychicznego w przeszłości,
• próby samobójcze,
• pobyty w szpitalach psychiatrycznych,
• samookaleczenia,
• uzależnienia i nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Czynnikiem ryzyka może być też ciąża bardzo młodym wieku, nieplanowana, a także ciąża długo wyczekiwana, „wystarana” – zwłaszcza, jeżeli przed zapłodnieniem były stosowane różne czynniki wspomagające zapłodnienie, stymulacji hormonalnej. Przeciągający się okres starania się o dziecko bywa stresujący, a kiedy wreszcie dojdzie zapłodnienia, pojawia się nieraz lęk, czy wszystko będzie w porządku, czy nie dojdzie do poronienia, czy dziecko urodzi się zdrowe. Poprzednie poronienia i traumatyczne ciąże, lęk przed porodem, czyli tokofobia również zwiększają ryzyko.

Na wystąpienie depresji ciążowej narażone są też kobiety o niepewnej sytuacji społecznej i ekonomicznej, mające trudne relacje z bliskimi.

Kobiety, które przeszły depresję w ciąży, są w o wiele większym stopniu zagrożone depresją po porodzie. Badaniem wykonywanym w celu profilaktyki depresji poporodowej, ale też pozwalającym wykryć zaburzenia nastroju w ciąży, jest test Becka. Wykonuje się go zwykle między 11. a 14. tygodniem ciąży, 33. a 37. i w okresie połogu. Jeśli w pierwszym bądź drugim badaniu, czyli jeszcze w czasie trwania ciąży, pojawiają się obniżenie nastroju, płaczliwość, zbytnie stresowanie się jakimkolwiek wydarzeniem w życiu czy samą ciążą, lekarz ginekolog może skierować pacjentkę na konsultację psychiatryczną.

Rozpoznanie depresji w ciąży wciąż nastręcza trudności, ale jest bardzo istotne zarówno dla zdrowia i życia mamy, jak i dziecka, które ma dopiero przyjść na świat.

– W związku z występowaniem myśli samobójczych rozpoznanie objawów depresji u siebie lub u osoby w najbliższym otoczeniu jest bardzo ważne, ponieważ może ocalić życie przyszłej mamy. Co ważne, nieleczona w czasie ciąży depresja może utrzymać się i trwać także po porodzie. Warto podkreślić, że depresja mamy ma także wpływ na więź tworzącą się z nowo narodzonym dzieckiem. Stan emocjonalny mamy udziela się także dziecku, w związku z czym doświadcza ono podobnych emocji jak jego mama. Niemowlęta matek cierpiących na depresję mają także wyższy poziom kortyzolu we krwi – podsumowuje Anna Wietrzykowska.