Niewydolność jajników to nie koniec świata

Przyczyn niewydolności jest wiele i nie dotyczą tylko samych jajników, ale także przysadki i podwzgórza, które produkują hormony mające istotny wpływ na ich funkcjonowanie. W takiej sytuacji mamy do czynienia z hipogonadyzmem hipogonadotropowym. Odpowiedzialnym za niewydolność może być także defekt układu rozrodczego powodujący dysfunkcję gonad. Stan ten określany jest jako hipogonadyzm hipergonadotropowy, ponieważ produkcja hormonów jest prawidłowa. 

Dysgenezja gonad 

Niewydolność jajników może być spowodowana dysgenezją gonad, czyli nieprawidłowym rozwojem narządów płciowych jeszcze w życiu płodowym. Przyczynami dysgenezji są najczęściej zaburzenia genetyczne związane m.in. z anomaliami chromosomowymi. Jedną z nich jest zespół Turnera charakteryzujący się brakiem całego lub części chromosomu X. Dotyczy tylko dziewczynek i objawia się niskim wzrostem, brakiem miesiączki oraz niewykształceniem wtórnych cech płciowych. 

Przedwczesne wygasanie czynności jajników

Za przedwczesne wygasanie czynności jajników uważa się ustanie ich funkcji przed 40. rokiem życia kobiety. Jest to związane z wyczerpaniem się puli pęcherzyków jajnikowych jeszcze przed rozpoczęciem menopauzy. Potencjalnych przyczyn takiego stanu jest wiele, a jedną z nich mogą być nieprawidłowości genetyczne. Do przedwczesnego wygaśnięcia czynności jajników może dojść w przebiegu m.in. zespołu Turnera czy też rzekomej niedoczynności przytarczyc typu 1a. Często też pojawia się ono u kobiet cierpiących na choroby autoimmunologiczne, np. Hashimoto, celiakię oraz RZS czy toczeń. W wielu przypadkach przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników jest efektem leczenia onkologicznego u kobiety. Chemio- oraz radioterapia w znaczący sposób przyczyniają się do uszkodzenia jajników. Poza tym czynnikiem mogącym wpływać na przedwczesną menopauzę jest palenie papierosów.  

Przyczyny przysadkowe

W przysadce produkowane są m.in. FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący) i prolaktyna – hormony wpływające na stężenie estradiolu w surowicy krwi, a tym samym modulujące funkcjonowanie jajników. Zaburzenia w prawidłowej czynności przysadki mogą skutkować niewydolnością jajników. Częstym schorzeniem dotykającym kobiety jest hiperprolaktynemia spowodowana np. obecnością gruczolaka zlokalizowanego w przednim płacie przysadki. Innymi przyczynami przysadkowymi niewydolności jajników mogą być zespół pustego siodła czy też niektóre guzy nowotworowe lub zapalne przysadki. 

Przyczyny podwzgórzowe

Do podwzgórzowych przyczyn niewydolności jajników zalicza się:

• zespół Kallmanna,
• urazy i guzy podwzgórza,
• czynnościowy brak miesiączki,
• efekt zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia).

W podwzgórzu produkowany jest hormon o nazwie gonadoliberyna (GnRH), który stymuluje produkcję kolejnych hormonów przez przysadkę. Wpływ na jego uwalnianie ma m.in. stan odżywienia i bilans energetyczny. Jeśli dojdzie do znacznej utraty masy ciała, możemy mieć do czynienia z przejściową niewydolnością jajników.

Typowym objawem, z którym zgłaszają się do lekarza ginekologa lub endokrynologa kobiety z niewydolnością jajników, jest pierwotny lub wtórny zanik miesiączki. Bardzo częste są również inne problemy związane z cyklem miesiączkowym, takie jak jego znaczne wydłużenie czy nieregularny czas trwania. Część kobiet zaczyna także odczuwać objawy takie jak uderzenia gorąca, problemy z koncentracją czy obniżone libido. Największym problemem związanym z niewydolnością jajników jest znaczące obniżenie płodności, które może być czasowe lub trwałe. Jeśli przyczyna ma charakter wrodzony, objawy widoczne są już na etapie dojrzewania i związane są np. z upośledzonym rozwojem cech płciowych. Gdy przyczyna niewydolności jajników ma początek w przysadce lub podwzgórzu, do objawów zalicza się m.in. bóle głowy oraz problemy z widzeniem.

Do skutków przedwczesnego wygasania czynności jajników zalicza się m.in. obniżenie gęstości kości, co w konsekwencji może prowadzić do osteoporozy. Poza tym niedobór estrogenów może powodować zaburzenia metaboliczne skutkujące chorobami układu krążenia, m.in. miażdżycą. Kobiety z niewydolnością jajników skarżą się też na częstsze infekcje dróg moczowo-płciowych oraz suchość pochwy.

Niewydolność jajników związana jest z zaburzeniem prawidłowego cyklu miesiączkowego i bardzo często powoduje problemy z zajściem w ciążę. Aby doszło do zapłodnienia, konieczna jest owulacja, a na nią istotny wpływ ma gospodarka hormonalna w organizmie kobiety. Możliwość posiadania potomstwa zależy więc w głównej mierze od przyczyny tego stanu. Jeśli dojdzie np. do przedwczesnego wygasania czynności jajników, wówczas zajście w ciążę jest bardzo utrudnione, ponieważ tzw. rezerwa jajnikowa jest wyczerpana. Gdy zaś przyczyną jest hiperprolaktynemia (nadmiar prolaktyny), dostępne procedury medyczne umożliwiają posiadanie dzieci kobietom z tym schorzeniem.

Bardzo ważne jest zdiagnozowanie przyczyny niewydolności jajników. W zależności od niej specjaliści proponują odpowiednie leczenie. Często wymaga ono ścisłej współpracy ginekologów i endokrynologów. Bardzo istotna jest dokładna diagnostyka, dzięki której możliwe jest wdrożenie skutecznego leczenia niewydolności jajników. Wykorzystywane są terapie hormonalne oraz stymulacje owulacji. Gdy kobieta cierpi na przedwczesne wygasanie czynności jajników, najczęściej proponowane są metody wspomaganego rozrodu z wykorzystaniem donacji oocytu (oddaniem komórek jajowych).