Niepłodność wtórna – przyczyny i leczenie

Według WHO niepłodność to niemożność zajścia w ciążę przez co najmniej rok regularnego współżycia bez zabezpieczenia. Stosunki powinny odbywać się 2–3 razy w tygodniu. Niepłodność wtórna jest określeniem dotyczącym problemów z zajściem w ciążę w przypadku, gdy kobieta w przeszłości już była w ciąży. Nie jest to jednak równoznaczne z posiadaniem już potomstwa, ponieważ chodzi o fakt bycia w ciąży (i np. poronienia).

Przyczyny niepłodności wtórnej są bardzo podobne do tych powodujących niepłodność pierwotną. Dzieli się je na związane z czynnikiem żeńskim, męskim oraz te o niewyjaśnionym pochodzeniu. Obecnie wiadomo, że duży wpływ na płodność mają też czynniki środowiskowe. Wyróżnia się wśród nich m.in. ekspozycję na ciepło, pestycydy, metale ciężkie oraz palenie papierosów czy zażywanie niektórych leków. 

Istotną przyczyną niepłodności wtórnej jest sam wiek kobiety i mężczyzny. Płodność bowiem spada wraz z wiekiem i jeśli para stara się o dziecko po wielu latach od poprzedniej ciąży, okazuje się, że szanse na zapłodnienie są znacznie mniejsze niż kiedyś. 

Endometrioza

Częstą przyczyną niepłodności wtórnej u kobiet jest endometrioza. Do jej powstania predysponuje m.in. przebyte cięcie cesarskie. Może ona się tworzyć np. w bliźnie po operacji i utrudniać zajście w kolejną ciążę. Do jej objawów należy bardzo silny ból w czasie miesiączki w okolicy blizny pooperacyjnej. Poza tym stan po cięciu cesarskim predysponuje do obecności zrostów w jajowodach, co także może znacząco utrudniać zapłodnienie. 

Zaburzenia owulacji

Bardzo częstą przyczyną niepłodności wtórnej są nabyte problemy z owulacją. Powód tych zaburzeń najczęściej jest czynnościowy – wywołany m.in. przez nadmierny stres, wysiłek fizyczny czy też zaburzenia odżywiania. Brak owulacji lub rzadkie jej występowanie uniemożliwiają zapłodnienie. 

Żylaki powrózka

Żylaki powrózka nasiennego uznawane są za częstą przyczynę niepłodności ze strony mężczyzny. Utrudniony przepływ krwi w jądrach sprzyja wzrostowi ich temperatury, a co za tym idzie, znacząco obniża się jakość nasienia. 

Mięśniaki macicy

Wady nabyte macicy, jakimi są mięśniaki, mogą utrudniać ponowne zajście w ciążę. Największy wpływ na płodność mają mięśniaki podsurowicówkowe, które mogą zaburzać drożność jajowodów lub kanału szyjki macicy, a także modulować kształt jamy macicy. Do innych wad nabytych macicy, które zmniejszają znacząco płodność kobiety, są polipy i wewnątrzmaciczne zrosty endometrialne.

Leczenie onkologiczne

Nie od dziś wiadomo, że leczenie onkologiczne zmniejsza płodność. Chemio- lub radioterapia mogą destrukcyjnie wpłynąć na prawidłowe funkcjonowanie gonad zarówno żeńskich, jak i męskich. Gałąź medycyny oncofertility (zabezpieczanie płodności) jest nową dziedziną i rzadko chorym na nowotwory proponowane jest zachowanie płodności jeszcze przed rozpoczęciem leczenia.

Aby zdiagnozować czynnik powodujący niepłodność wtórną, badaniu należy poddać zarówno kobietę, jak i mężczyznę. Stwierdzenie przyczyny niepłodności u jednej osoby nie wyklucza u drugiego partnera kolejnych czynników utrudniających zapłodnienie.  

Kobieta – badania

U kobiet podczas diagnostyki niepłodności wtórnej wykonuje się badania w kierunku różnych możliwych przyczyn wspomnianych powyżej. Istotne jest oznaczenie stężenia hormonów takich jak TSH, FSH, LH, prolaktyny oraz estradiolu. Bardzo ważne jest też sprawdzenie poziomu hormonu antymüllerowskiego (AMH), który świadczy o obecnej rezerwie jajnikowej. Wraz z wiekiem stężenie AMH spada, gdy dojdzie do przedwczesnego wygasania czynności jajników, możemy mieć do czynienia z niepłodnością wtórną. 

W niektórych przypadkach niezbędne jest wykonanie badania drożności jajowodów, aby wykluczyć lub potwierdzić obecność zrostów czy przeszkody uniemożliwiającej prawidłowe zapłodnienie i transport zygoty do jamy macicy. 

Mężczyzna – badania

Podstawowym badaniem wykonywanym w przypadku diagnostyki czynnika męskiego jest badanie nasienia. Najważniejszymi elementami jego oceny są m.in.:

• koncentracja plemników oraz ich całkowita liczba,
• ruchliwość plemników,
• morfologia plemników.

Bardzo istotne jest odpowiednie przygotowanie, tzn. wstrzemięźliwość seksualna przez kilka dni przed badaniem.

Skuteczność leczenia niepłodności wtórnej zależy od odpowiedniego zdiagnozowania jej przyczyny. W niektórych sytuacjach wystarczające jest wprowadzenie zmian: zredukowanie stresu czy zwiększenie aktywności fizycznej. W przypadku zaburzeń hormonalnych stosowane jest leczenie mające na celu wyrównanie poziomu konkretnych hormonów. Jeśli zaś za niepłodność wtórną odpowiedzialne są ogniska endometriozy lub zrosty, konieczne może okazać się leczenie operacyjne. Gdy wspomniane metody nie przyniosą skutku, para starająca się o dziecko może skorzystać z technik wspomaganego rozrodu.