Małowodzie w ciąży – objawy, skutki i możliwe powikłania

Wody płodowe to zapas wody dla płodu i swoista ochrona przed zagrożeniami zewnętrznymi – gwarantują odpowiednią temperaturę, chronią przed odkształceniami pod wpływem obkurczenia się macicy, a także zabezpieczają przed skutkami owinięcia płodu pępowiną.  Dlatego ilość płynu owodniowego jest bardzo istotna. Sprawdza się ją za pomocą badania USG, w którym odczytuje się wskaźnik AFI. Im późniejszy etap ciąży, tym więcej wód płodowych, jednak największy wzrost objętości płynu to I i II trymestr ciąży. Maksymalną wartość osiąga w 34. tygodniu ciąży, później ilość wód płodowych maleje. 

Istnieje wzór do obliczenia, jaką objętość w danym momencie ciąży powinny mieć wody płodowe: tydzień ciąży pomniejszony o 10 mnożymy razy 50 i wynik dzielimy na pół. Na przykład, w 20. tygodniu ciąży wody płodowe powinny mieć około 250 ml, w 30. tygodniu około 500 ml, a w 34. tygodniu około 850 ml. W przypadku przenoszonej ciąży, objętość wód płodowych zmniejsza się do około 540 ml. 

Jeśli płynu owodniowego jest za dużo, mówimy o wielowodziu, za mała jego ilość to małowodzie, zaś brak wód płodowych to bezwodzie. Małowodzie jest stwierdzane, gdy ilość płynu owodniowego jest mniejsza niż 500 ml między 32. a 36. tygodniem ciąży. Diagnozowanie małowodzia możliwe jest dzięki badaniu USG: wskaźnik AFI wynosi mniej niż 5 cm. Małowodzie stwierdza się w przypadku 1,5 proc do 11 proc. ciąż. 

Niedostateczna ilość wód płodowych może pojawić się na każdym etapie ciąży i – co ważne – przyczyny nawet połowy  przypadków małowodzia nie jest zagrożeniem dla ciąży, a wynika z jej przenoszenia lub zbyt dużej wielkości płodu. Zmniejszanie się ilości wód płodowych po 34. tygodniu ciąży jest zjawiskiem typowym, niemniej nadal powinno być pod kontrolą lekarza. 

Czynniki ryzyka małowodzia związane z matką 

Wśród przyczyn małowodzia związanych ze zdrowiem matki wymienia się: 

• nadciśnienie, 
• infekcje, 
• cukrzycę, 
• choroby upośledzające przepływ łożyskowy, m.in. wynikające z odwodnienia, 
• niewydolność łożyska, która może być skutkiem stanu przedrzucawkowego u matki. 

Czynniki ryzyka związane z płodem 

Przyczyny małowodzia mogą mieć związek z kondycją płodu, niekoniecznie chorobami matki. Wśród czynników ryzyka małowodzia są: 

• zbyt niska masa płodu – nerki nie są w stanie produkować odpowiedniej ilości moczu, 

• wady wrodzone płodu, najczęściej są to wady układu moczowego, w wyniku których płód wydala za mało moczu. 

Inne możliwe przyczyny 

Inną możliwą przyczyną małowodzia może być przedwczesne pęknięcie pęcherza owodni (PROM), które może być wywołane zakażeniem bakteryjnym lub wadą w strukturze worka płodowego, macicy lub szyjki macicy. Ryzyko wystąpienia małowodzia rośnie w przypadku ciąży mnogiej. 

Rozpoznanie małowodzia możliwe jest dzięki badaniu USG. Jeśli wskaźnik AFI (indeks Phalena, z angielskiego Amniotic Fluid Index) wynosi mniej niż 5 cm, oznacza to, że średnica płynu w najgłębszym punkcie jest mniejsza niż 1 cm. 

Typowe objawy małowodzia 

Typowe objawy, które mogą świadczyć o małowodziu, to zmniejszona wielkość macicy – jeśli jest ona mniejsza, niż sugeruje etap ciąży, lekarz powinien przyjrzeć się stanowi wód płodowych. Niekiedy o małowodziu może świadczyć niski przyrost masy ciała ciężarnej. Na wagę kobiety w ciąży wpływa nie tylko przyrastająca tkanka tłuszczowa, głównie jest to woda, która gromadzi się w ciele, ale też ciężar wód płodowych. 

Ważnym objawem, który zawsze powinien zwrócić uwagę lekarza i ciężarnej, są słabiej odczuwalne ruchy płodu. Im mniej wody w worku owodniowym, tym płód ma mniejszą przestrzeń do poruszania się. Co więcej, kobiety, u których stwierdza się małowodzie, nierzadko odczuwają zwiększoną wilgoć majtek lub wkładki. 

Jak zdiagnozować małowodzie 

Niestety rozpoznanie małowodzia przed porodem jest dość trudne, badanie USG nie zawsze pokazuje odpowiednie wartości, znacznie częściej stwierdza się małowodzie już po porodzie, kiedy badane jest łożysko. Z tego powodu konieczna jest obserwacja objawów, które mogą wskazywać na zbyt małą ilość wód płodowych. 

Skutki i możliwe powikłania małowodzia 

W ponad połowie przypadków małowodzie nie wiąże się z żadnymi konsekwencjami. Powikłania, do których dochodzi rzadko, to hipoplazja płuc u płodu – to wada wrodzona, która polega niewykształceniu się elementów naczyniowych, oskrzelowych i miąższowych tkanki płucnej. Może pozostać bezobjawowa i wykryta przez przypadek, jednak może być też przyczyną objawów towarzyszących zakażeniu i marskości. 

Powikłaniem małowodzia może być tzw. zespół aspiracji smółki, który objawia się zabarwieniem wód płodowych na zielono. Płód w wyniku niedotlenienia lub infekcji matki może wydalić smółkę, a mała ilość wód płodowych sprawi, że nie zostanie ona dostatecznie rozpuszczona. Zielone wody płodowe zagrażają zdrowiu i życiu dziecka – mogą prowadzić do niewydolności oddechowej.  

Mogą także pojawić się powikłania, które zdiagnozowane zostaną u dziecka znacznie później. Są to: uszkodzenie układu neurologicznego, sercowo-naczyniowego, oddechowego i moczowego. Takie przypadki zdarzają się jednak bardzo rzadko. 

Możliwe konsekwencje dla porodu 

W przypadku wystąpienia małowodzia poród obarczony jest ryzykiem. Wynika ono z faktu, że im mniejsza ilość wód płodowych, tym płód ma mniejszą ochronę przed zmieniającym się ciśnieniem wewnątrzmacicznym. Ponadto na płód może uciskać pępowina, co może skutkować spowolnieniem akcji serca. Najniebezpieczniejszymi powikłaniami małowodzia są obumarcie wewnątrzmaciczne płodu i śmierć okołoporodowa. 

Leczenie małowodzia 

Postępowanie w przypadku małowodzia w ciąży to przede wszystkim przyjmowanie większej ilości płynów. W tym celu stosuje się również kroplówki nawadniające. Jeśli to okaże się niewystarczające, możliwe jest wykonanie amnioinfuzji (zabieg polegający na doowodniowym podawaniu fizjologicznego roztworu NaCl). Oceniając ogólny stan płodu i matki oraz ryzyko związane z małowodziem, lekarz może zdecydować o indukcji, czyli wywołaniu wcześniejszego porodu. 

Porady i wsparcie przy małowodziu 

Aby zapobiec małowodziu, należy dbać o odpowiednie nawodnienie, a także obserwować i kontrolować stan wód płodowych, zanim jeszcze pojawią się symptomy problemu. Jeśli małowodzie zostanie stwierdzone, ciężarna powinna mieć świadomość, że ciąża jest zagrożona przedwczesnym porodem.