Kolka nerkowa w ciąży – przyczyny, objawy, ile trwa, czy jest groźna?

Kolka nerkowa w ciąży jest ostrym napadowym bólem zlokalizowanym w okolicach lędźwiowych związanym z zablokowaniem przepływu i wydalania moczu z powodu ucisku nerek przez powiększoną macicę albo zatoru w drogach moczowych i nerkach spowodowanego przemieszczaniem się kamieni nerkowych. Blokada zwiększa ciśnienie w układzie moczowym i w konsekwencji prowadzi to do zatrzymania wydalania moczu.  

Organizm reaguje na taki stan wystąpieniem gwałtownego i nagłego bólu w dole pleców, który może promieniować do pachwin. Kolce może towarzyszyć wysoka temperatura a także nudności i wymioty. U ciężarnych ataki kolki nerkowej występują częściej niż u innych kobiet, jak się szacuje, z częstotliwością 1 do 3 tysięcy.  

Kamica nerkowa to dość powszechny problem. Jak się ocenia, cierpi na nią co 10. człowiek. Kamienie w nerkach powstają z substancji chemicznych wytrącających się podczas procesu filtrowania, przede wszystkim z fosforanów i szczawianów a także pozostałości kwasu moczowego. Ok. 80% kamieni zawiera fosforan wapnia.  

Zaczyna się od wytrącania drobnych kryształów w moczu. Złogi te z czasem twardnieją, przybierając różne kształty i lokują w kielichach lub miedniczkach nerkowych lub w moczowodach. Ponieważ są nierozpuszczalne, kiedy zmieniają swoje położenie, mogą blokować odpływ moczu i utrudniać pracę nerek. Proces ten może trwać przez wiele lat, nie dając objawów.  

Kiedy jednak dojdzie do ataku kolki, nie sposób ją przeoczyć, bo ból, jaki mu towarzyszy, jest wyjątkowo silny, porównywalny do bólu porodowego. Nieprzypadkowo mówi się potocznie, że ktoś „urodził kamienie”.  

Gwałtowny atak kolki nerkowej w ciąży może mieć wiele przyczyn i mogą one być różne w zależności od budowy kamieni. Tworzeniu się kamieni sprzyjają: 

• wady budowy anatomicznej nerek; 

• wrodzone lub nabyte zaburzenia metaboliczne; 

• picie zbyt małej ilości płynów; 

• wysokobiałkowa dieta z deficytem błonnika; 

• nadmiar produktów zawierających szczawiany, takich jak szpinak, orzechy ziemne czy ziemniaki; 

• niewielka aktywność fizyczna; 

• nadwaga. 

Duże znaczenie ma genetyka – na kamicę nerkową częściej zapadają osoby, które mają w rodzinie podobne przypadki.  

Tworzeniu się kamieni nerkowych mogą też sprzyjać niektóre zażywane w dużych dawkach suplementy, np. witamina C czy D a także niektóre leki: antybiotyki, aspiryna czy leki łagodzące refluks.  

Z atakami kolki nerkowej mamy do czynienia częściej w II i III trymestrze ciąży. Dodatkowym czynnikiem, który może je w tym czasie wywoływać, jest ucisk powiększonej macicy na pęcherz moczowy i moczowody. Może to utrudnić normalną pracę układu moczowego, a także poruszyć ulokowane w przewodach i nie dające wcześniej żadnych objawów kamienie nerkowe. Przyczyną problemów z układem moczowym w ciąży są zmiany hormonalne – zwłaszcza poziomu progesteronu. 

Kolki nerkowej w ciąży jest dosyć charakterystyczny i trudno jest pomylić go z innym. Pojawia się nagle i od razu ma duże natężenie. Kobiety, które doświadczyły ataku, charakteryzują go jako rozdzierający i uniemożliwiający oddychanie. Zlokalizowany jest w dole pleców, zazwyczaj po jednej stronie, ale promieniuje do pachwin i krocza.  

Wiele kobiet relacjonuje, że ból jest tak silny, że nie sposób jest się wyprostować. Utrudnia to swobodne poruszanie się i wykonywanie jakichś czynności. Atakowi kolki nerkowej w ciąży może towarzyszyć podwyższona temperatura, dreszcze, nudności i oczywiście nieprzyjemne parcie na pęcherz. Ciężarna z trudem oddaje niewielkie ilości moczu, często z krwią – jest to skutek uszkodzeń naskórka nerek i moczowodów przez ostre brzegi złogów. Tego rodzaju dolegliwości wywołują zrozumiały niepokój i strach o przebieg ciąży, dlatego trudno pozostać na nie obojętnym.  

Atak kolki nerkowej może trwać od kilku minut do kilku godzin i zelżeć, a następnie nawracać. Wyraźnym momentem ulgi będzie moment, w którym kamień nerkowy przejdzie przez moczowód i udrożni oddawanie moczu.  

Warto pamiętać, że napady kolki nerkowej mają tendencję do nawracania. Dlatego taki epizod, nawet jeśli zakończy się szybko, może powrócić. Warto omówić jego wystąpienie z lekarzem i wdrożyć profilaktykę – zmienić dietę i pić więcej płynów.  

Kolka nerkowa w ciąży zazwyczaj nie jest stanem zagrażającym życiu matki i dziecka, bardzo rzadko zdarzają się jednak przypadki, kiedy powikłania kamicy nerkowej powodują zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu. Najczęstszym powikłaniem ataku kolki i uszkodzenia ścianek moczowodu przez przesuwające się złogi są infekcje układu moczowego, ale także znacznie poważniejsze problemy, takie jak: 

• urosepsa,  

• roponercze, 

• posocznica, 

• ostra lub przewlekła niewydolność nerek, w skrajnym przypadku prowadzące do dializ, 

• związane z uszkodzeniem nerek nadciśnienie.  

W domu można nieco złagodzić atak kolki nerkowej stosując ciepłe okłady na okolice lędźwiowe, które rozluźniają mięśnie i łagodzą ból. Ulgę może przynieść także kąpiel w ciepłej wodzie. Warto też rozważyć picie ziół o działaniu moczopędnym, np. naparu z pokrzywy. Stosowanie ziół w czasie ciąży należy skonsultować z lekarzem.  

W czasie ataku kolki lepiej unikać zbędnego ruchu. Często nie jest on nawet możliwy z powodu bólu. Jednak w profilaktyce kolki nerkowej umiarkowana aktywność fizyczna jest jak najbardziej wskazana, ponieważ sprzyja ona wydalaniu kamieni z nerek i moczowodów. Jeszcze trzy dekady temu zaleceniem lekarza z pogotowia na kolkę było picie dużych ilości wody i chodzenie po schodach. 

Ponieważ kamienie nerkowe są skutkiem wytrącania się szczawianów, fosforanów i innych związków chemicznych, kiedy ich stężenie w moczu jest za duże, warto unikać w diecie produktów bogatych w te związki: kawy, mocnej herbaty, rabarbaru, szczawiu czy szpinaku. Niewskazana jest zbyt duża ilość białka i soli w posiłkach. Powinno się także unikać nadmiaru cukrów prostych.  

Jeżeli chodzi o sposoby przyrządzania jedzenia, lepiej postawić na gotowanie, duszenie i pieczenie w folii czy smażenie bez tłuszczu. Zupy warto przyrządzać na wywarach z warzyw a nie na mięsie.  

Wśród zalecanych produktów znajdują się: ryby (nie wędzone), jajka, kapusta, ogórki, sałata a także większość owoców poza wskazanym powyżej rabarbarem i cytrusami. Z mięs warto skoncentrować się na cielęcinie i drobiu. Nabiał powinien być raczej chudy, bez obaw można jeść makarony i produkty mączne. Zaleca się też wszelkie kasze.  

Najważniejszym zaleceniem dla osób z tendencją do kolki nerkowej jest picie dużych ilości płynów o małej zawartości wapnia. Warto pić raczej wodę stołową niż wysoko zmineralizowaną. Jak dużo płynów w kamicy nerkowej? Zaleca się, by była to taka ilość w ciągu doby, by wydalać co najmniej 2 litry moczu. 

Zaleca się, by w przebiegu ciąży konsultować z lekarzem wszystkie zmiany zdrowia i samopoczucia. Nie inaczej jest przy podejrzeniu kolki nerkowej. W czasie trwania ataku najlepiej zareagować natychmiast, jadąc na SOR lub wzywając karetkę pogotowia. Wskazane jest wykonanie badania ogólnego moczu, poziomu mocznika i kreatyniny, a także wykonanie badań obrazowych, przede wszystkim USG. Badania wykorzystujące promienie rentgenowskie, takie jak urografia czy tomografia komputerowa podczas ciąży nie są wskazane.  

W niektórych przypadkach lekarz może też zdecydować o hospitalizacji ciężarnej, by przeprowadzić bardziej szczegółowe badania, np. posiew czy dobową zbiórkę moczu, która pozwoli ocenić stężenie w moczu szczawianów, poziomu wapnia czy kwasu moczowego. Jeśli dojdzie do wydalenia kamienia nerkowego, co następuje u 65-84 proc. ciężarnych mających ostry atak kolki, analizuje się jego skład.  

W większości przypadków leczenie ciężarnych polega na podawaniu leków przeciwbólowych i rozkurczowych a także przeciwzapalnych. Zaleca się także picie dużych ilości płynów, by ułatwić samoistne wydalenie złogów z moczowodu. Niekiedy pomaga założenie cewnika a w najbardziej poważnych sytuacjach wykonuje się przezskórną nefrostomię, czyli nakłucie skóry w okolicy lędźwiowej, by odprowadzić mocz z nerki.