Gestoza, czyli zatrucie ciążowe – przyczyny, objawy, leczenie  

Gestoza to termin medyczny używany do opisania różnych stanów chorobowych, które występują u niektórych kobiet w ciąży i charakteryzują się podwyższonym ciśnieniem krwi, białkomoczem oraz obrzękami, zwłaszcza w obrębie twarzy, dłoni i nóg. To poważne schorzenie, które może prowadzić do różnych powikłań zarówno dla matki, jak i dla płodu. 

Przedrzucawka (pre-eclampsia) to stan, w którym występuje nadciśnienie tętnicze, białkomocz i objawy, takie jak bóle głowy, zmiany w widzeniu, bóle brzucha. Przedrzucawka jest poważnym stanem, wskazaniem do podjęcia natychmiastowego leczenia.  

Przedrzucawkowe nadciśnienie tętnicze (PNT) charakteryzuje się tylko nadciśnieniem tętniczym i białkomoczem, bez występowania innych objawów. Jest to stan również poważny, który wymaga monitorowania i leczenia. 

Rzucawka ciążowa (eclampsia) jest stanem zagrożenia życia zarówno dla matki, jak i dla płodu. Może być poprzedzona stanem przedrzucawkowym, charakteryzuje się napadami drgawkowymi i utratą przytomności. Jest wskazaniem do natychmiastowej hospitalizacji. 

Gestoza zazwyczaj rozwija się w drugiej połowie ciąży, zwykle po 20. tygodniu. Jeśli nie jest odpowiednio kontrolowana i leczona, może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak uszkodzenie narządów wewnętrznych, przedwczesne urodzenie, opóźnienie wzrostu płodu i inne problemy zarówno dla matki, jak i dla dziecka. 

Gestoza nie jest częstą przypadłością – według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), pre-eclampsia występuje u około 2% do 8% wszystkich ciąż na całym świecie. Częstość występowania stanu przedrzucawkowego może być wyższa w niektórych regionach lub populacjach, a także wśród kobiet z czynnikami ryzyka, takimi jak nadwaga, otyłość, cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze 

Niezauważone objawy zatrucia ciążowego mogą prowadzić do śmierci – od 10 do 15% przypadków zgonów wśród ciężarnych jest bezpośrednio związanych z gestozą. Rzucawka to wiodąca przyczyna śmierci przyszłych mam w krajach rozwijających się. W krajach rozwiniętych skutecznie obniża się to ryzyko, niemniej gestoza pozostaje znaczącą przyczyną wcześniactwa.  

Gestoza w ciąży – przyczyny 

Dokładna przyczyna wystąpienia gestozy nie została jeszcze ustalona. Na podstawie obserwacji ocenia się, że wpływ na to mogą mieć:  

• czynniki genetyczne,  
• nadciśnienie tętnicze przed ciążą, 
• otyłość, 
• cukrzyca typu 1 i 2, 
• wiek matki poniżej 20. lub powyżej 40. roku życia, 
• czynniki immunologiczne, 
• niedobór składników odżywczych, m.in. witaminy D.

Ponadto badane są również związki przyczynowe gestozy m.in. z migreną, bolesnymi miesiączkami, infekcjami, zaburzeniami snu w pierwszym trymestrze ciąży, a także z procedurami medycznymi, które mają przyspieszyć poród.

Wśród głównych objawów gestozy wymienia się nadciśnienie tętnicze oraz białkomocz (obecność białka w moczu w ilości 300 mg lub więcej w dobowej zbiórce moczu). To na ich podstawie stawia się diagnozę. Zatruciu ciążowemu mogą też towarzyszyć: 

• skąpomocz, 
• zaburzenia neurologiczne oraz zaburzenia widzenia, 
• obrzęk płuc lub sinica, 
• ból w nadbrzuszu, 
• nudności i wymioty,  
• zwiększona aktywność enzymów wątrobowych i kreatyniny, 
• zmniejszona liczba płytek krwi,  
• znaczne ograniczenie wewnątrzmacicznego. 

Wczesne objawy stanu przedrzucawkowego mogą zostać pomylone z niegroźnymi dolegliwościami ciążowymi. Jak odróżnić objawy zatrucia od normalnych objawów ciąży? Przede wszystkim należy pamiętać, że gestozę najczęściej diagnozuje się w drugiej połowie i pod koniec ciąży. Jeśli wyżej wymienione objawy zamiast mijać, nasilają się, należy zgłosić ten fakt lekarzowi. Nudności, które świadczą o zatruciu ciążowym, występują głównie rano, podobnie jak obrzęki, które pojawiają się nie tylko na nogach, ale również na rękach i twarzy. 

Mimo że w znakomitej większości przypadków gestozę diagnozuje się po 20. tygodniu ciąży, proces, który prowadzi do wystąpienia stanu przedrzucawkowego, rozpoczyna się znacznie wcześniej, praktycznie już od momentu zagnieżdżenia się zarodka w macicy. We wczesnej postaci choroby kluczowe objawy, czyli białkomocz i nadciśnienie, pojawiają się nagle.  

Diagnostyka gestozy

Diagnoza gestozy opiera się na ocenie objawów, pomiarze ciśnienia krwi, badaniu moczu i innych testach diagnostycznych. Priorytetowe znaczenie ma systematyczna kontrola lekarska prowadzona od początku ciąży. 

Badania laboratoryjne 

W diagnozowaniu zatrucia ciążowego bardzo ważną rolę gra badanie moczu na obecność w nim białka.  Ponadto pacjentka może być poddana badaniom krwi, w tym ocenie poziomu płytek krwi (trombocytów), enzymów wątrobowych i innych wskaźników, które mogą wskazywać nieprawidłowości związane z gestozą. 

Badania obrazowe  

Lekarz może wykonać monitorowanie płodu, takie jak kardiotokografia (CTG), aby ocenić jego stan. Ponadto przydatna okazuje się ultrasonografia, która jest używana do oceny stanu płodu i łożyska.  

Konsultacje specjalistyczne 

Jednym z pierwszych badań na drodze do diagnozy gestozy jest pomiar ciśnienia krwi. Jeśli wynosi 140/90 mm Hg lub jest wyższe, lekarz  dokonuje także oceny objawów, takich jak obrzęki, bóle głowy, zaburzenia widzenia, bóle brzucha. W niektórych przypadkach wskazany jest pobyt w szpitalu.  

Leczenie gestozy, czyli zatrucia ciążowego 

Leczenie gestozy może obejmować kontrolę ciśnienia krwi za pomocą leków, monitorowanie ciąży, hospitalizację w przypadkach ciężkich objawów lub ewentualnie wcześniejsze wywołanie porodu. 

Ponieważ ukończenie ciąży jest jedynym skutecznym leczeniem stanu przedrzucawkowego, głównym celem leczenia jest zminimalizowanie ryzyka dla matki przy jednoczesnym dążeniu do uzyskania jak największej dojrzałości płodu przed porodem. W stanach zagrożenia życia podejmuje się decyzję o zakończeniu ciąży przed czasem. 

 Leczenie farmakologiczne 

Poza podawaniem leków mających na celu łagodzenie objawów gestozy, niekiedy wprowadza się terapie, których celem jest zmniejszenie ryzyka jej wystąpienia, m.in leczenie siarczanem magnezu, który nie ma wpływu na rozwój płodu, a jednocześnie obniża częstość występowania rzucawki i obniża ryzyko powikłań.   

Środki zaradcze i zmiany stylu życia 

Działaniem interwencyjnym, które zapobiegałoby występowaniu stanu przedrzucawkowego, może być przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego u kobiet z czynnikami ryzyka. Skuteczna okazała się także suplementacja wapnia w grupach wysokiego ryzyka i w przypadku niedoboru tego składnika. Zastosowanie takich preparatów powinno się odbywać pod kontrolą lekarza.  

Gdy potrzebna jest hospitalizacja 

Zgodnie z wytycznymi NICE 2010 zaleca się hospitalizację wszystkich kobiet z diagnozą preklampsji, a w przypadku ciężkich postaci choroby opiekę nad ciężarną powinien sprawować ośrodek o III stopniu referencyjności. 

Podczas pobytu w szpitalu prowadzone jest monitorowanie stanu zdrowia matki i płodu, dokonuje się regularnych pomiarów ciśnienia, wykonuje badania nerek, poziomu elektrolitów, morfologię krwi, transaminaz (ALT i AST) i bilirubiny. Stan płodu monitoruje się za pomocą badania kardiotokograficznego, USG oraz dopplerowskiego badania przepływu krwi w tętnicy pępowinowej. 

Gestoza to poważny stan, który zaniedbany może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych matki i dziecka. 

U matki nadciśnienie tętnicze może prowadzić do poważnych problemów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca i udar mózgu, a także do uszkodzenia lub niewydolności  narządów wewnętrznych, zwłaszcza wątroby i nerek. 

Poważnymi powikłaniami gestozy są zespół DIC i HELLP – pierwszy charakteryzuje się zaburzeniami krzepnięcia i może prowadzić do krwotoków oraz zakrzepów w organizmie, a drugi to rzadka, ale poważna komplikacja, która obejmuje uszkodzenie wątroby, obniżenie liczby płytek krwi i zaburzenia krzepnięcia. U kobiety w wyniku zatrucia ciążowego może dojść do zatorowości płucnej, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. 

Płód z kolei narażony jest przede wszystkim na wcześniactwo, co niesie szereg potencjalnych konsekwencji zdrowotnych. Wśród powikłań gestozy u dziecka wymienia się także hipotrofię, niską masę urodzeniową, zaburzenia krzepliwości krwi oraz zaburzenia oddychania tuż po porodzie. 

Przebyty stan przedrzucawkowy zwiększa częstość powikłań u kobiety w kolejnych ciążach, a przez American Heart Association uznawany jest za oficjalny czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Na te same dolegliwości narażone są dzieci mam, które przeszły gestozę.  

Profilaktyka gestozy 

Ponieważ przyczyny występowania stanu przedrzucawkowego nie są do końca poznane, nie można wdrożyć działań profilaktycznych, które dadzą gwarancję zdrowej ciąży. Są jednak czynniki, o które warto zadbać. To przede wszystkim zrównoważona dieta bogata w błonnik i minimalizująca żywność wysoko przetworzoną, unikanie nadmiaru soli, cukru, słodkich napojów, kofeiny i tauryny. Ponadto odpowiednie ciśnienie tętnicze pozwoli zachować umiarkowana regularna aktywność fizyczna, zdrowy sen oraz techniki relaksacyjne. Stres ma bardzo duży wpływ na nasze zdrowie! 

Zatrucie ciążowe – co warto zapamiętać? 

Gestoza jest wiodącą przyczyną śmiertelności płodów i jedną z głównych przyczyn przedwczesnych porodów. Zatrucie ciążowe stwarza również poważne zagrożenie dla kobiety ciężarnej, dlatego warto znać objawy, by odpowiednie wcześnie zareagować. 

Choć gestozę diagnozuje się dość późno, bo po 20. tygodniu ciąży, monitorowanie ciśnienia, regularne kontrole, dbałość o dietę i odpowiedni styl życia to jedyne, co możemy zrobić, zanim pojawią się objawy.