Objawy niedoboru omega-3 u dzieci – jak uzupełnić braki?

Kwasy omega-3 razem z omega-6 należą do kwasów wielonasyconych i wchodzą w skład tłuszczu ryb i zwierząt morskich. Do omega-3 należą trzy kwasy, które są od siebie zależne:  

• kwas dokozaheksaenowy (DHA),  
• kwas eikozapentaenowy (EPA),  
• kwas alfa-linolenowy (ALA). 

Organizm człowieka nie ma mechanizmów, by samodzielnie produkować kwasy omega, dlatego konieczne jest pozyskiwanie ich z pożywienia. W naturze kwasy omega-3 występują w algach i fitoplanktonie morskim, a także w mięsie ryb i zwierząt morskich żywiących się planktonem lub rybami. „Ryby z zimnych mórz północnych zawierają więcej EPA, z południowych zaś więcej DHA. Także niektóre gatunki śródlądowe zawierają wysoki poziom kwasów omega-3 – głównie łosoś. […] Ponadto, ryby żyjące dziko odznaczają się większą zawartością kwasów tłuszczowych omega-3, a mniejszą omega-6 w porównaniu z rybami hodowlanymi” – piszą autorzy opracowania „Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka”. Dobrym źródłem kwasów omega-3 jest tran. Pewna ilość kwasów znajduje się także w niektórych olejach roślinnych, przede wszystkim w słonecznikowym, wiesiołkowym czy kukurydzianym.  

Kwasy omega-3 są niezbędne do prawidłowego rozwoju dzieci a ich optymalna ilość jest ważna już na etapie pierwszych podziałów zygoty. Kwas DHA wpływa na rozwój mózgu i układu nerwowego. Kwas ALA jest niezbędny w gospodarce cukrowej, EPA wspiera prawidłowe działanie układu hormonalnego. Kwasy te stymulują rozwój układu immunologicznego dziecka i obniżają ryzyko wystąpienia alergii.  

Dlatego omega-3 znalazły się wśród składników rekomendowanych do suplementacji przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników jako niezbędnych do prawidłowego rozwoju płodu. Zaleca się, by oprócz wprowadzenia ryb do codziennej diety ciężarne suplementowały codziennie co najmniej 200 mg DHA.  

Dostarczanie odpowiedniej ilości kwasów omega-3 jest niezbędne zwłaszcza u dzieci, ponieważ zmiany z tego okresu są bagażem na wiele kolejnych lat. Tylko w pierwszych pięciu latach życia mózg dziecka zwiększa się aż czterokrotnie, tymczasem ponad połowa mózgu to tłuszcze a znaczna ich część to kwasy omega-3, zwłaszcza DHA. Kwasy są niezbędnym budulcem neuronów i komórek glejowych, mają także wpływ na IQ. DHA mają także wpływ na funkcjonowanie wzroku dziecka już na etapie jego kształtowania się w łonie matki, a także na prawidłowe widzenie w latach późniejszych. Kwasy omega-3 odżywiają siatkówkę oka i chronią ją przed degeneracją. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe mogą także wspierać organizm w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego biorąc udział w modyfikacji systemu neuroprzekaźników.  

Prawidłowy poziom kwasów tłuszczowych w organizmie w dużym stopniu zależy od stosowanej diety. Dlatego przypadki nadmiaru omega-3 w diecie występują niezwykle rzadko. Zdecydowanie częściej możemy mieć do czynienia z ich niedoborem. Do jego objawów u niemowląt należą zmiany atopowe i inne problemy skórne, a także zahamowanie wzrostu. U dzieci starszych mogą to być:  

• osłabiona odporność i zapadalność na infekcje,  
• zaburzenia ostrości widzenia, 
• występowanie alergii, 
• zaburzenia koncentracji i uwagi,  
• trudności w utrzymaniu równowagi i koordynacją ruchową 
• nadpobudliwość i problemy z zachowaniem, 

• zmęczenie,  
• problemy ze skórą, wypadanie włosów. 

Warto skonsultować z lekarzem niepokojące objawy u dziecka i nie bagatelizować jego niewłaściwego zachowania. W niektórych przypadkach ich przyczyną mogą być właśnie niedobory kwasów omega.  

Długotrwale utrzymujące się niedobory kwasów omega-3 u dzieci mogą doprowadzić do problemów układu sercowo-naczyniowego i nerwowego, nadciśnienia czy miażdżycy w starszym wieku. Liczne badania naukowe opisują też wpływ nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 na przebieg ADHD u dzieci, przede wszystkim na zmniejszenie nadpobudliwości psychoruchowej i poprawę koncentracji. Wśród skutków niedoboru kwasów omega-3 u dzieci obserwuje się także problemy skórne objawiające się podrażnieniami i suchością, wysuszenie śluzówek oczu, problemy z włosami a nawet ból i sztywność stawów. Niedostateczna obecność kwasów w organizmie sprzyja także występowaniu zaburzeń psychicznych i depresji.  

W wieku dorosłym nieprawidłowa ilość kwasów omega-3 w organizmie ma wpływ na poziom ciśnienia tętniczego i gospodarkę węglowodanową a także problemy miażdżycowe. Kwasy te spowalniają proces starzenia się komórek i mają wpływ na ich regenerację. 

Płód zaopatruje się w kwasy omega-3 z organizmu matki, dlatego tak ważna jest odpowiednia dieta ciężarnej a w wielu przypadkach także regularna suplementacja. Kiedy dziecko jest już na świecie, otrzymuje je wraz mlekiem mamy. Niedobory kwasów mogą występować na etapie karmienia mlekiem modyfikowanym, a następnie na etapie rozszerzania diety. Dzieci jedzą zazwyczaj zbyt mało produktów bogatych w kwasy omega-3, czyli tłustych ryb morskich, takich jak dorsz, makrela, halibut, śledź, szprotka czy łosoś. Innym częstym błędem jest nieodpowiednie przyrządzanie dań rybnych – zazwyczaj podajemy je smażone na tłuszczu roślinnym, co zabija ich wartościowe składniki. Wrażliwe na światło i temperaturę kwasy tłuszczowe omega-3 utleniają się pod wpływem obróbki cieplnej. Inną przyczyną niedoboru kwasów omega-3 jest nierównowaga w diecie produktów zawierających omega-3 i omega-6. Obie te grupy kwasów tłuszczowych są potrzebne organizmowi, jednak niewłaściwa ich proporcja sprawia, że kwasów omega-3 wchłania się zdecydowanie za mało.  

Inną przyczyną niedoboru kwasów omega-3 u dzieci może też być nieodpowiednie wchłanianie kwasów w procesie trawienia. Ponieważ tłuszcze w diecie mają wpływ na poprawę wydzielania żółci i enzymów trzustkowych, na rozkład i wchłanianie omega-3 mogą mieć wpływ wszelkie zaburzenia w pracy tych organów. Choroby takie jak celiakia, mukowiscydoza czy Leśniowskiego-Crohna mogą upośledzać wchłanianie składników odżywczych, m.in. kwasów NNTK. Ważne jest spożywanie kwasów omega-3 w towarzystwie posiłku wysokotłuszczowego a nie niskotłuszczowego. Na zmniejszenie wchłaniania kwasów wpływ może mieć obecność w żołądku białek i błonnika, które opóźniają opróżnianie żołądka. Trawienie tłuszczów może być zmniejszone podczas zażywania leków na cholesterol czy leków immunosupresyjnych.  

Warto informować lekarza o wszelkich niepokojących nas objawach występujących u dziecka, a także sygnalizować jego niechęć do jedzenia dań rybnych, by ustalić zasady suplementacji kwasów omega-3 i nie dopuścić do ich dużego deficytu w organizmie.  

Naturalnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych są przede wszystkim tłuste ryby morskie i owoce morza. Małe dzieci powinny jeść ok. 80 g ryb w dwóch porcjach, dziecko od 3. roku życia powinno już zjadać ok. 150 g ryby, a te w wieku powyżej 12 lat porcję jeszcze większą.  

Opracowanie na podstawie: Materac E. i in., Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, XLVI, 2013, nr 2, s. 225-233 

Niestety, ryby nie należą do ulubionych dań maluchów, dodatkowo w naszych sklepach trudno jest kupić ryby dobrej jakości, o których wiemy na pewno, że nie były narażone na metale ciężkie. By zachować wartościowe składniki ryby powinno przyrządzać się w piekarniku lub na parze a nie smażone na patelni. Dietę warto uzupełnić dodawaniem do posiłków olejów, np. lnianego czy wiesiołkowego.  

U dzieci w wieku od 1 do 3 lat dobowe zapotrzebowanie na kwasy omega-3 wynosi 150-200 mg DHA. Jeśli dziecko nie zjada 1-2 porcji tłustych ryb w tygodniu warto rozważyć suplementację kwasów tłuszczowych. Dla starszych dzieci i dorosłych zapotrzebowanie to jest większe i wynosi ok. 250 mg DHA na dobę. 

Wybierając suplement kwasów omega-3 dla dziecka warto zwrócić uwagę, by zawierał on kwas DHA i EPA pochodzący z tłustych ryb z certyfikowanych łowisk testowany laboratoryjnie i nie zawierający żadnych substancji wypełniających, barwników i konserwantów. W zależności od zapotrzebowania kapsułki można podawać dzieciom powyżej 6. miesiąca życia.  

Kwasy omega-3 odgrywają kluczową rolę w harmonijnym rozwoju dziecka od jego poczęcia po dorosłość. Uzbrojeni w wiedzę, że jedynym sposobem na ich uzupełnienie jest zrównoważona dieta bogata w ryby i oleje, szukajmy sposobów, by nauczyć dzieci jeść ryby i inne produkty bogate w kwasy omega-3.