Czym jest alalia i jak pomóc dziecku?

Alalię zalicza się do rozwojowych zaburzeń mowy. Jej bezpośrednią przyczyną powstawania jest uszkodzenie struktur mózgowych w obrębie kory mózgowej. Może dojść do nich w okresie prenatalnym, np. w wyniku choroby matki, zatrucia środkami chemicznymi, a także w okresie poporodowym, np. na skutek urazów czy też zaburzeń krążenia u dziecka. Na wystąpienie alalii mogą wpływać również urazy mózgowo-czaszkowe czy też przebyte zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w pierwszym roku życia. Co istotne, alalia występuje u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym i motorycznym.

Podstawowym objawem alalii jest niezdolność do podjęcia werbalnej komunikacji z otoczeniem. Trudności te rozpoznawane są już od samego początku rozwoju mowy. Dzieci po 1. roku życia powinny zacząć już wypowiadać pierwsze słowa, a po 2. roku życia składać już pierwsze zdania. Z kolei u maluchów z alalią występują zaburzenia artykulacyjne, problemy ze składaniem zdań i ich prawidłową strukturą gramatyczną, a także brak zdolności do opowiadania. Często wypowiedzi dzieci są bardzo ograniczone i niezrozumiałe dla otoczenia.

W przypadku alalii charakterystyczne są zaburzenia mowy na poziomie: fonologicznym, morfologicznym i składniowym. W praktyce oznacza to, że u dziecka występują zaburzenia artykulacji, mylenie głosek, zmiany kolejności sylab i dźwięków, niekonsekwentne zastępowanie głosek innymi i zaburzenia fleksyjne. Oprócz tego dzieci z alalią nie potrafią różnicować kategorii liczby, osoby i rodzaju. Mają też problem z używaniem przyimków, a w ich słowniku dominują w głównej mierze rzeczowniki i czasowniki. Nie potrafią też budować dłuższych wypowiedzi – popełniają liczne błędy gramatyczne i semantyczne. Zwykle składają się one z równoważników zdań, czasem jednak zdarzają się pełne zdania z podmiotem i orzeczeniem.

Alalia jest stosunkowo trudna do rozpoznania – wymaga specjalistycznej wiedzy neurologopedycznej i pogłębionego wywiadu z rodzicami dziecka. Nasz niepokój i podwyższoną czujność powinny wzbudzić wszystkie odstępstwa od prawidłowego rozwoju mowy malucha. Jeśli nie zaczyna on samodzielnie wypowiadać słów po 1. roku życia, a po 2. roku nie komunikuje się pełnymi, chociaż prostymi zdaniami, to należy skonsultować się ze specjalistą. Zanim postawi on diagnozę, konieczne jest przeprowadzenie badania słuchu oraz zbadanie rozwoju intelektualnego. Gdy dziecko nie komunikuje się werbalnie, ale przy tym ma dobry słuch i jest sprawne intelektualnie, można podejrzewać alalię. Jednakże ostateczne rozpoznanie stawia lekarz.

Przebieg alalii może być zróżnicowany i u każdego dziecka zwykle wygląda ona nieco inaczej. Naukowcy wyróżniają jej trzy podstawowe typy.

• Alalia motoryczna (ekspresyjna), przy której trudności dotyczą w głównej mierze realizacji wypowiedzi. Wynika ona z nieznajomości motorycznych wzorców głosek, w efekcie dziecko nie ma problemu ze zrozumieniem i wykonaniem prostych poleceń słownych, ale nie mówi. Jest jednak przy tym inteligentne i uczuciowe. Jego komunikacja opiera się na krzyku i gestykulacji. Nie powtarza też prostych słów i zdań. Mogą wystąpić u niego problemy z koncentracją, a także problemy z orientacją przestrzenną. 
• Alalia sensoryczna (percepcyjna), która spowodowana jest niewykształceniem słuchowych wzorców wyrazów i głosek. Dziecko nie ma gotowości do mówienia, chociaż bardzo dobrze rozumie gesty, mimikę i komunikaty werbalne. Dodatkowo przejawia ono zainteresowanie muzyką i kontaktuje się uczuciowo z otoczeniem. Wykazuje jednak problemy na poziomie kontaktu intelektualnego, chociaż jest inteligentne. 
• Alalia sensoryczno-motoryczna(mieszana), która obejmuje objawy zarówno alalii sensorycznej, jak i motorycznej, z dominacją jednej z nich.

Alalia jest odwracalnym zaburzeniem rozwoju mowy, jednak wymaga podjęcia trudnego i czasochłonnego postępowania logopedycznego. Zwykle dziecko zaczyna poprawnie się komunikować w okolicach 6.-7. roku życia, chociaż zdarzają się przypadki, gdy mowa zaczyna rozwijać się w okresie nastoletnim (do 14. roku życia). Z racji alalii zwykle dziecko ma trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych czy przyswajaniu wiedzy. Najczęściej wymaga ono specjalnego podejścia edukacyjnego, chociaż każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie.

Leczenie alalii jest trudnym i skomplikowanym procesem, wymagającym kompleksowego podejścia na każdym jego etapie. Konieczna jest systematyczna praca z logopedą oraz wsparcie rodziców w wykonywaniu codziennych zadań logopedycznych. Oprócz tego dziecko z alalią należy objąć opieką psychologiczną, po to by mogło zaakceptować swoje zaburzenie mowy i było zmotywowane do systematycznej pracy. Oprócz tego należy stworzyć dziecku komfortowe warunki do nauki – zachować cierpliwość i budować atmosferę spokoju i życzliwości.