Jak przygotować dziecko na rodzeństwo?

Bliska relacja fizyczno-emocjonalna rodziców z dzieckiem sprzyja atmosferze szczerości i zdecydowanego wyrażania własnego stanowiska. Dlatego jeśli planujemy kolejne dziecko, warto już wtedy sprawdzić, jaki jest stosunek starszego do ewentualnego rodzeństwa. Jeśli dziecko na pytanie o młodszego braciszka czy siostrzyczkę wyraża kategoryczny sprzeciw, warto sobie uświadomić, że dziecko 3-, 4- czy nawet 6-letnie nie jest do końca świadome, co to znaczy mieć rodzeństwo. Dla małego dziecka często wiąże się to z koniecznością współdzielenia zabawek i pokoju, a także… uwagi rodziców. 

Maluchy często nie chcą rodzeństwa, ponieważ mają poczucie, że nowy członek rodziny zabierze im miłość rodziców. Jeśli zauważymy, że dziecko ma tego typu wątpliwości, to z pewnością nie powinniśmy tego bagatelizować. Nas, rodziców, może to skłonić do tego, by zastanowić się, czy wszystkie potrzeby emocjonalne dziecka są zaspokajane.

Zazdrość u dzieci jest całkowicie naturalną emocją, z którą nie należy walczyć za wszelką cenę. Co więcej, występuje ona też u dorosłych, z tą różnicą, że my jesteśmy jej świadomi. U dzieci zazdrość jest szczególnie widoczna wówczas, gdy rodzina powiększa się o nowego członka rodziny. 

Nawet jeśli przygotujemy dziecko na pojawienie się rodzeństwa, nie jesteśmy w stanie zapobiec zazdrości. Całkowicie naturalne jest to, że noworodek potrzebuje dużo uwagi, co bywa błędnie interpretowane przez starsze dziecko, które może nawet uznać, że jest gorsze i mniej kochane. Dlatego też należy traktować je ze zrozumieniem i nie zaniedbywać jego potrzeb emocjonalnych. 

W czasie kiedy mama poświęca czas na opiekę nad noworodkiem, m.in. na karmienie go, tata powinien poświęcić czas starszemu dziecku. Jeśli dziecięcej zazdrości po pojawieniu się młodszego rodzeństwa towarzyszą negatywne emocje jak złość czy smutek, trzeba pozwolić dziecku na swobodne ich wyrażanie. Najgorsze jest tłumienie tych emocji. 

Isabelle Filliozat, znana francuska psychoterapeutka, autorka wielu książek na temat potrzeb emocjonalnych dzieci, okres po przyjściu na świat nowego członka rodziny z perspektywy starszego rodzeństwa porównuje do żałoby. Wówczas dominującym uczuciem jest złość, która następnie przemienia się w gniew i smutek. Po przejściu wszystkich tych etapów pojawia się czas akceptacji. Naszym zadaniem jest pomóc zaakceptować dziecku te trudne emocje, a także zapewnić mu bezpieczeństwo, poczucie, że jest kochane, i swobodną przestrzeń do wyrażania własnych uczuć.

Proces przygotowania dziecka na rodzeństwo należy rozpocząć już na etapie planowania kolejnego potomka. Wszelkie rozmowy na ten temat należy dostosować do wieku dziecka, jego sposobu komunikacji i potrzeb emocjonalnych. 

To, że proces ten należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej, nie jest równoznaczne z koniecznością informowania starszaka o ciąży na wczesnym jej etapie – do 12. tygodnia zachodzi stosunkowo wysokie ryzyko poronienia, co może być trudnym emocjonalnie przeżyciem nie tylko dla rodziców, ale także dla dziecka.

Warto pamiętać, że sama ciąża dla malucha może być trudna do zrozumienia i abstrakcyjna. Dlatego należy podejść do przygotowania starszaka na rodzeństwo z dużą dozą empatii, zrozumienia i cierpliwości. 

Pomocne w przygotowaniu dziecka na rodzeństwo mogą być różnego rodzaju książeczki edukacyjne, które wyjaśniają skomplikowane kwestie w przystępny i zrozumiały sposób:

• „Basia i nowy braciszek” autorstwa Zofii Staneckiej (wiek: 3+). 
• „Człowiek. Jak to działa” autorstwa Marty Maruszczak (wiek: 5+).
• „Głupi dzidziuś” autorstwa Stephane Blake (wiek: 2+).
• „Ładnie, Bolusiu” autorstwa Barbro Lindgren (wiek 0+). 
• „Nusia i bracia łosie” autorstwa Pii Lindenbaum (wiek 2+).

Przede wszystkim warto zdać sobie sprawę, że dziecko – bez względu na wiek – jest pełnoprawnym członkiem rodziny, a naszym obowiązkiem jest m.in. zaspokajanie jego potrzeb emocjonalnych. Dlatego też nie wolno bagatelizować negatywnych emocji, które mogą pojawić się u dziecka na wieść o przyszłym rodzeństwie. Najgorsze, co może spotkać dziecko, to brak akceptacji jego emocji. Należy dać maluchowi szansę na odkrywanie tego, co czuje w danym momencie. 

Może się też tak zdarzyć, że starsze z radością przyjmie nowinę o kolejnym członku rodziny, co może nieco uśpić naszą czujność. Po entuzjazmie możemy uznać, że osiągnęliśmy sukces wychowawczy. Tymczasem dzieci często nie wiedzą, z czym wiąże się przyjście rodzeństwa. Dlatego też należy stopniowo dziecku tłumaczyć, w jaki sposób zmieni się jego życie, a przy tym stale zapewniać je, że jest ważne i kochane. 

Pozytywny wpływ posiadania rodzeństwa potwierdzają liczne badania – w jednym z nich przez kilka lat przyglądano się ponad 300 rodzeństwom w wieku nastoletnim. Okazało się, że wszyscy bez względu na płeć czerpią liczne korzyści z posiadania rodzeństwa. Dzięki temu w dorosłym życiu są bardziej empatyczni i altruistyczni. Jednak wykazano również, że wrogie relacje pomiędzy rodzeństwem mogą prowadzić do ukonstytuowania silnie egoistycznej postawy.