Wspomnienia z dzieciństwa, czyli rozwój pamięci u dziecka

Wiele osób dorosłych zapytanych o najwcześniejsze swoje wspomnienie z życia, często wskazuje wydarzenie, które miało miejsce między 4. a 5. rokiem życia. Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego nie pamiętamy wydarzeń z okresu niemowlęcego? Co dzieci pamiętają z dzieciństwa? Z odpowiedzią przychodzi zjawisko amnezji dziecięcej, które charakteryzuje się brakiem wspomnień z okresu wczesnodziecięcego do 4. roku życia i relatywnie małą liczbą wspomnień aż do 8. roku życia. Pojęcie amnezji dziecięcej budzi wiele wątpliwości, czego przejawem są odmienne stanowiska wielu naukowców. Przede wszystkim, wszelkie badania dotyczące pamięci związane są z pamięcią deklaratywną oraz trudnościami w weryfikacji prawdziwości przytaczanych wspomnień. 

Jedną z popularnych hipotez dotyczących niepamięci dziecięcej jest ta związana z wykształceniem poczucia własnego „ja”. Pierwszych wydarzeń dziecko nie odnosi do siebie samego, ponieważ nie ma jeszcze wykształconej umiejętności przyjmowania subiektywnej perspektywy. Następuje to mniej więcej w 3.-6. roku życia dziecka. Dlatego też z tego okresu dopiero mogą pochodzić nasze pierwsze wspomnienia. Według innej hipotezy amnezja dziecięca jest powiązana pośrednio z rozwojem mowy. Dzieci, które nie mają jeszcze wykształconych umiejętności werbalnego wyrażania różnych wydarzeń, mogą mieć problem z kodowaniem ich w pamięci.

Dziecko pomiędzy 4. a 6. rokiem życia, czyli w wieku przedszkolnym, rozwija się bardzo intensywnie. Procesy pamięciowe są w tym czasie szczególnie istotne, ponieważ wiążą się z rozwojem osobowości oraz rozwojem intelektualnym malucha. Nie bez przyczyny zarówno okres przedszkolny, jak i wczesnoszkolny określany jest mianem „wieku pamięci”. W tym czasie dzieci z zaskakującą łatwością zapamiętują różnego rodzaju informacje: fakty, słownictwo czy zachowania. Jednak jest to tzw. pamięć mechaniczna, która wiąże się z mimowolnym zapamiętywaniem, a nie ze świadomym procesem uczenia się i przyswajania informacji. W tym czasie dziecko w dużej mierze polega na swojej intuicji, to ona podpowiada mu, które wydarzenia ma zakodować w pamięci.

Wsparcie rozwoju pamięci u dziecka jest ważnym zadaniem nie tylko rodziców, ale również pozostałych osób w jego otoczeniu: najbliższej rodziny, znajomych, a także opiekunek w żłobku, w przedszkolu czy szkole. Sposób rozwoju pamięci u dziecka trzeba dostosować do jego wieku i możliwości. 

Małe dzieci – od okresu niemowlęcego do drugiego roku życia – można wspierać w rozwoju pamięci poprzez aktywne spędzanie z nimi czasu, wspólne zabawy, czytanie książeczek, śpiewanie piosenek oraz podejmowanie interakcji. 

Dzieci w wieku przedszkolnym można wesprzeć poprzez wymyślanie ciekawych i angażujących form przyswajania informacji. W tym aspekcie dużą rolę odgrywa atrakcyjność wizualna (obrazkowa), słowna i skojarzeniowa. 

Trening pamięci dla dzieci w wieku przedszkolnym powinien odbywać się w formie zabawy – maluchy nie powinny czuć przymusu ani też nie być karcone w przypadku niepowodzenia.

Zabawy rozwijające pamięć u dzieci to w dużej mierze także aktywności, które sprzyjają ćwiczeniu koncentracji, spostrzegania oraz logicznego myślenia. 

Propozycje zabaw sprzyjających rozwijaniu pamięci u dzieci w wieku 0-3 lat:

• układanie puzzli, 
• budowanie konstrukcji z klocków, 
• zabawy sensoryczne z wykorzystaniem ciastoliny, plasteliny, 
• przelewanie wody z kubeczka do kubeczka,
• rzucanie piłeczki do celu, 
• łączenie kropek,
• wskazywanie różnic pomiędzy obrazkami. 

Propozycje zabaw, sprzyjających rozwijaniu pamięci u dzieci w wieku przedszkolnym:

• rysowanie kształtów i figur geometrycznych, 
• kalambury, 
• naśladowanie zwierząt, 
• gry logiczne: krzyżówki, sudoku, rebusy, domino, zagadki etc. 
• budowanie konstrukcji z klocków,
• układanie puzzli, 
• gra w skojarzenia, 
• gry zręcznościowe: bierki, lotki, kręgle,
• rozwiązywanie labiryntów,
• rysowanie lustrzanego odbicia,
• łączenie kropek,
• trening uważnego patrzenia i słuchania, 
• ćwiczenia równowagi (np. chodzenie po krawężniku). 

Przy ćwiczeniu pamięci dziecka niezwykle ważna jest regularność treningów oraz w miarę możliwości różnicowanie aktywności. Najlepiej ćwiczyć niezbyt długo, ale za to często, ponieważ w przypadku małych dzieci to jest najefektywniejsze. Oprócz tego ważne jest wspieranie motywacji dziecka m.in. poprzez wspomniane wcześniej różnicowanie aktywności oraz stosowanie systemu pochwał i nagradzania. Przy treningach pamięci dla dzieci warto wyeliminować z ich otoczenia wszelkie rozpraszacze, m.in. elektronikę. Przebodźcowanie dzieci jest stosunkowo często popełnianym błędem rodzicielskim.