Kleszcz u dziecka – jak się go pozbyć?

Kleszcz u dziecka budzi niepokój z oczywistych powodów. Powszechnie wiadomo, że te pajęczaki przenoszą wiele groźnych chorób. W Polsce głównie boreliozę i odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Trzeba jednak pamiętać o trzech ważnych kwestiach:

• nie każdy kleszcz jest nosicielem chorobotwórczych drobnoustrojów,
• im szybciej usunie się kleszcza ze skóry, tym ryzyko zakażenia mniejsze,
• silny układ immunologiczny skutecznie radzi sobie z zakażeniami, nie dopuszczając do ich rozwoju.

Po skutecznym usunięciu kleszcza ze skóry dziecka rodzice bacznie obserwują pociechę, sprawdzając, czy w miejscu ugryzienia nie widać pierścieniowatego zaczerwienienia. Tzw. rumień wędrujący stanowi wczesne stadium boreliozy z Lyme (to właściwa nazwa tej choroby). Pojawia się zwykle około 7. dnia po wkłuciu wraz z objawami grypopodobnymi, jednak nie zawsze. 

Borelioza przebiega w sposób zróżnicowany. Charakterystyczny rumień może pojawić się w ciągu miesiąca po ukąszeniu albo nie wystąpić wcale. Zamiast objawów typowych mogą pojawić się nietypowe – zmęczenie, bóle głowy, sztywność karku. Zdarza się, że takie niezbyt nasilone dolegliwości utrzymują się przez kilka lat albo rozwijają w stany przewlekłe. Boreliozę wywołują gram-ujemne krętki Borrelia, atakują tkankę łączną i mięśniową, zaburzają też pracę układu nerwowego. Borelioza jest tym groźniejsza, im później się ją wykryje. Wcześnie wdrożona antybiotykoterapia pozwala całkowicie pokonać chorobę.

Inaczej jest z odkleszczowym zapaleniem mózgu, na które wciąż nie wynaleziono leku. KZM wywołują wirusy obecne w ślinie kleszcza, które potrzebują znacznie mniej czasu niż bakterie z rodzaju Borrelia, aby wywołać zakażenie organizmu. Wczesna faza choroby przypomina grypę, późna, nazywana neurologiczną, przynosi objawy ze strony centralnego układu nerwowego – drgawki, napady padaczki, utratę świadomości, zaburzenia oddychania. U osób podatnych odkleszczowe zapalenie mózgu może wywołać trwałe zmiany w OUN. Na szczęście istnieją szczepienia ochronne przeciw KZM, dostępne również dla dzieci od 1. roku życia.

Łąka i las to nie jedyne miejsca, w których można złapać kleszcza. Te krwiożercze pajęczaki żyją też w miejskich parkach i skwerach, na obrośniętych trawą placach zabaw i w przydomowych ogródkach. Przyczajone na źdźbłach roślin, czekają na nadejście człowieka (lub innego żywiciela). Gdy wyczują ciepło i zapach, wtedy atakują, skaczą i szukają odpowiedniego miejsca na skórze. 

Najlepszą ochroną przed kleszczami jest noszenie odzieży, zakrywającej ciało, wykonanej z przewiewnych, jasnych tkanin, na których łatwiej dostrzec intruza. Dodatkowym zabezpieczeniem są środki na komary, które w pewnym stopniu odstraszają też kleszcze. Oczywiście taka doraźna ochrona nie daje 100 proc. gwarancji. Po powrocie do domu z pikniku czy spaceru w parku należy dokładnie obejrzeć skórę, upewniając się, czy kleszcza nie ma w zgięciach kolanowych, pachwinach, skórze głowy ani w żadnym innym fragmencie ciała. Jeśli dostrzeżemy kleszcza u dziecka, należy go jak najszybciej usunąć. 

Sposoby ochrony przed kleszczami:

• omijanie wysokich traw,
• noszenie odpowiedniej odzieży i obuwia,
• stosowanie środków przeciw insektom (np. z DEET),
• dokładna obserwacja ciała po powrocie do domu,
• szybkie, mechaniczne usunięcie kleszcza,
• szczepienia przeciw KZM.

Kleszcze wgryzają się bezboleśnie. Po przecięciu skóry od razu wprowadzają do rany substancje znieczulające i częściowo przeciwzapalne. Kleszcze mają rozbudowany aparat gębowy, składający się z nożyc i ryjka z rzędem niewielkich kolców. To z ich pomocą kleszcz ściśle przytwierdza się do ciała żywiciela i nie odpada nawet podczas potarcia czy podrapania. Niektóre gatunki kleszczy dodatkowo wydzielają po ugryzieniu substancje kleiste, które pomagają im utrzymać się w miejscu. 

Kleszcze zakotwiczają się w skórze na wiele godzin, a czasem nawet dni. Gdy pożywią się krwią, odpadają, pozostawiając na skórze zaczerwienienie. Nie jest to jednak rumień wędrujący. Ten pojawia się w ciągu 3‒30 dni po ukąszeniu, najczęściej w 7. dobie, a wyglądem przypomina czerwony pierścień, który rośnie z czasem.

Kleszcza usuwamy mechanicznie. Do tego zabiegu nie stosuje się żadnych substancji tłustych, alkoholu ani benzyny. Nie należy też maltretować insekta, podpalać, zgniatać ani wyciskać. W ten sposób zapewne uśmierci się kleszcza, lecz istnieje duże prawdopodobieństwo, że w obliczu zagrożenia pajęczak zacznie wydzielać materiał zakaźny. Takie postępowanie zwiększa ryzyko zakażenia chorobotwórczymi drobnoustrojami, w tym krętkami Borrelia i wirusami KZM. 

Do usuwania kleszcza u dziecka wystarczy zwykła pęseta. Można skorzystać też z kleszczkarty lub lassa, dostępnych w większości aptek. Bez względu na zastosowany przyrząd, bardzo ważne jest, aby złapać kleszcza jak najbliżej powierzchni skóry i wyciągnąć do góry, powoli, pewnym ruchem. Wbrew popularnej jeszcze niedawno opinii, kleszczy nie wykręcamy w żadną stroną. Kleszcza usuwamy, ciągnąc go ku górze. Jeśli pod skórą zostanie drobna część, bez obaw. Organizm sam ją wydali. Jeśli natomiast wyciągniemy sam odwłok, a głowa pozostanie w ciele, wówczas najlepiej udać się do przychodni i poprosić o pomoc lekarza. Takie sytuacje zdarzają się bardzo rzadko, a w większości przypadków kleszcza usuwa się bez komplikacji.

Kleszcz u dziecka – postępowanie:

• zachowaj spokój,
• chwyć kleszcza jak najbliżej skóry i pociągnij do góry, pewnym ruchem,
• po usunięciu kleszcza zdezynfekuj skórę,
• wyciągniętego pasożyta wrzuć do słoiczka i zalej 40% alkoholem,
• obserwuj dziecko, a gdy zauważysz niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem.