Agresja między rodzeństwem. Jak rozmawiać z dziećmi?

Gdy czekamy na narodziny młodszego dziecka, możemy sobie wyobrażać, jak pierwsze z dzieci wchodzi w rolę starszej siostry czy starszego brata. W tych planach i marzeniach na pewno jest miejsce na wspólną zabawę, naukę, opiekę i bliskość.

Jednak życie rzadko bywa sielankowe i w rzeczywistości reakcja starszaka na młodsze rodzeństwo nie zawsze jest taka, jakiej byśmy oczekiwali. Zazdrość, złość, rywalizacja, agresja wobec malucha – to wszystko stawia rodziców przed nie lada wyzwaniem. Co zrobić, gdy starsze dziecko bije młodsze? 

• Bądź stanowcza – wyraźnie i jednoznacznie potęp takie zachowanie.
• Obserwuj uważnie zachowania starszego dziecka, także gdy nie wie, że na nie patrzysz. Poza otwartą agresją mogą się zdarzać takie zachowania, jak np.: szczypanie, szarpanie za włosy. Musisz wiedzieć, czy zachowania agresywne są powodowane impulsem i niepohamowanymi emocjami, czy też dochodzi do nich z premedytacją.
• Znajdź czas na bycie sam na sam ze starszakiem. Gdy starszy bije młodsze rodzeństwo, zwykle wynika to z zazdrości i poczucia straty mamy, którą wcześniej dziecko miało na wyłączność.
• Rozmawiaj z dzieckiem o emocjach, naucz, jak można konstruktywnie pozbywać się złości.
• Jeśli nie wiesz, jak opanować sytuację, skorzystaj z pomocy specjalistów, aby wspólnie rozwiązać konflikty między rodzeństwem. 
• Nie nazywaj dziecka „niegrzecznym” czy „złym”. Nie ma złych dzieci, choć bywają niewłaściwe zachowania.

Nie zawsze to starsze rodzeństwo bije młodsze. Zdarza się, że rodzeństwo się bije, a prowodyrem bójek i kłótni jest młodsze z dzieci. Co może powodować, że młodsze dziecko bije starsze? 

• Agresja między rodzeństwem bierze się m.in. z faktu, że małe dzieci dopiero uczą się przeżywania, nazywania, odczuwania własnych emocji. 
• Nie stosuj taktyki „starszy powinien ustąpić”. Każdy, kto był starszym rodzeństwem, na pewno pamięta, jak niesprawiedliwe było takie traktowanie. Jest to również ze szkodą dla młodszego rodzeństwa, które uczy się, że może źle postępować bez konsekwencji. 
• W przypadku młodszego dziecka agresja może być objawem… zainteresowania starszakiem, chęcią wspólnej zabawy, zaprzyjaźnienia. Jednak maluch nie umie inaczej zwrócić na siebie uwagi. 
• Młodsze dzieci wyrażają przez agresję swoją zazdrość lub chęć zwrócenia na siebie uwagi.

Agresja, konflikty, bójki i kłótnie między rodzeństwem to naturalne elementy rywalizacji i socjalizacji. Dzieci uczą się w ten sposób stawiać granice, wyrażać swoje zdanie, radzić sobie z trudnościami. Konflikty między rodzeństwem to też trening umiejętności społecznych. W przyszłości dzieci czeka wiele wyzwań i relacji „na zewnątrz”. I nie zawsze będą to bezproblemowe relacje.

Agresja u dzieci może mieć różne źródła:

• zaburzenia rozwojowe,
• zaburzenia emocjonalne, stres, doświadczone traumy,
• zazdrość,
• rywalizacja,
• dzieci nie radzą sobie z emocjami,
• dzieci odreagowują złe doświadczenia,
• agresja może być też objawem poczucia zagrożenia; może dziecko przeżyło coś trudnego w szkole, przedszkolu, może tam doświadczyło przemocy? Drąż i szukaj odpowiedzi na pytanie, co stoi za agresją wobec rodzeństwa,
• brak zainteresowania ze strony rodziców, niewłaściwe relacje w rodzinie, konflikty, zaobserwowana agresja wśród bliskich,
• agresja może być reakcją obronną w sytuacji konfliktu (dziecko, które atakuje, mogło być wcześniej sprowokowane),
• nadmiar bodźców, niewłaściwe media, np. przemocowe filmiki oglądane w sieci,
• niskie poczucie własnej wartości, frustracja, brak poczucia uznania, zaniedbania przez rodziców, poczucie niesprawiedliwości,
• chęć manifestowania samodzielności i niezależności.

Konflikty między rodzeństwem wynikają z chęci rywalizacji. Brat czy siostra to „rywalka”, pierwsza osoba, z którą dzielimy przestrzeń i to, co najważniejsze – miłość rodziców. Rywalizacja może przebiegać na wielu płaszczyznach: zarówno o zabawki, jak i o teren czy też o uwagę rodzica. 

Z wiekiem dzieci zaczynają coraz lepiej wyrażać swoje emocje. Mogą też coraz celniej próbować uderzać brata czy siostrę – nie tylko przy użyciu piąstki. Dokuczanie to jedna z metod atakowania. 

Nie powinno się lekceważyć takich sytuacji. Przezywanie, dokuczanie, obrażanie – to wszystko formy agresji. Przemoc psychiczna rani podobnie do fizycznej. Dlatego należy stawiać granice i uzmysławiać dzieciom, że ich postępowanie nie jest właściwe. Nie lekceważ dokuczania, stwierdzając, że „to tylko żarty” czy „tylko takie gadanie”. 

Uczmy dzieci, które doświadczają dokuczania, aby się przed nim broniły. To pozwoli im w przyszłości właściwie reagować na toksyczne czy złośliwe zachowania ze strony otoczenia, także w dorosłości.

Niezależnie od tego, czy starsze dziecko bije młodsze, czy też młodsze starsze, a może konflikt przebiega tak intensywnie, że trudno ocenić, kto jest prowodyrem – przyczyny tego, że rodzeństwo się bije, są zwykle podobne: 

• dzieci czują złość i/lub zazdrość,
• dzieci chcą zyskać własność brata/siostry (np. zabawkę) lub odzyskać tę odebraną własność,
• dzieci nie umieją inaczej wyrażać emocji.

Konflikty między rodzeństwem są normalne i naturalne. Jednak to od rodzica zależy, jak ten konflikt będzie przebiegał. Wiedząc, skąd bierze się agresja między rodzeństwem, możemy wypracować metody zapobiegania eskalacji konfliktów.

– Dzieci mogą rozwiązywać konflikty w sposób destruktywny, konstruktywny, przez szukanie możliwości uniknięcia konfliktu albo w twórczy sposób, który na nowo definiuje sytuację konfliktową. Dla rodzica konflikty między dziećmi a rodzeństwem są również ważną lekcją, którą mogą rozwiązać w ten sam sposób. Konstruktywne rozwiązanie to takie, które prowadzi do kompromisu. W sytuacji bójki o zabawkę jest to np. ustalenie, kto ile czasu z zabawką spędza, czy zaproponowanie innego przedmiotu w zamian za przedmiot sporu. Rodzice mogą proponować takie rozwiązania, ale lepiej, żeby najpierw pozwolili swoim dzieciom wypracować własny kompromis – zwraca uwagę Anna Jankowska, opiekunka dziecięca, wieloletnia niania.

Gdy rodzeństwo się bije, niektórzy rodzice przyjmują postawę „nie wtrącam się do pierwszej krwi”. Jest to postawa… prawidłowa, oczywiście z zachowaniem zdrowego rozsądku. Chodzi jednak o to, aby dać dzieciom szansę, aby porozumiały się ze sobą bez ingerencji dorosłego. Rodzic nie powinien występować w roli sędziego, gdyż dziecko, które poczuje się skrzywdzone werdyktem, może tym bardziej odreagować na drugim. 

• Zachęć, aby dzieci mówiły o emocjach: tych dobrych i tych złych. Wspólnie uczcie się je przeżywać i nazywać. 
• Szukajcie razem rozwiązań. Niech dzieci głośno mówią o swoich propozycjach rozwiązania konfliktu. 
• Nie szukajcie winnego, ale rozwiązań sytuacji.