Rozszerzanie diety a alergeny w diecie dziecka

W ostatnich latach wytyczne dotyczące rozszerzania diety dziecka uległy istotnym zmianom. Zgodnie z najnowszym, opublikowanym w 2021 roku, stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHŻD) początek rozszerzania diety dziecka powinien przypadać na okolice szóstego miesiąca życia. Zgodnie z zaleceniami PTGHŻ: – Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia. Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne. […]Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek piątego miesiąca życia) i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek siódmego miesiąca życia).

Wspomniane „produkty uzupełniające” to wszystkie pokarmy stałe lub płynne inne niż mleko kobiece lub mleko modyfikowane dla niemowląt. Zaleca się stopniowe wprowadzanie nowych pokarmów, zaczynając od niewielkich ilości (np. trzy-cztery łyżeczki) i dopasowując ich konsystencję do możliwości dziecka. Pierwsze pokarmy stałe (w postaci rozdrobnionej lub papki) można wprowadzać już w szóstym-siódmym m.ż., a w okolicach ósmego m.ż. można zacząć podawać przekąski do samodzielnego jedzenia (tzw. finger foods). Po ukończeniu 12 m.ż. dziecko powinno być już w stanie jeść pokarmy o dowolnej konsystencji, oczywiście z uwzględnieniem przez rodzica istniejącego ryzyka zakrztuszenia. 

Zaleca się, aby rozszerzanie diety dziecka rozpocząć od typowych produktów uzupełniających, takich jak: kasze, owoce (banany, jabłka, gruszki) i warzywa (marchew, brokuł). Kolejność wprowadzania pokarmów nie ma dużego znaczenia, jednak ze względu na trudności w akceptacji smaku warzyw warto wprowadzić je do diety dziecka około dwa tygodnie przed owocami.

Kiedy mowa o alergiach pokarmowych i alergenach, należy pamiętać, że wykształcenie reakcji alergicznej jest w dużej mierze kwestią braku szczęścia. Chociaż szukając informacji na ten temat, w większości artykułów trafimy na podobną listę najczęstszych alergenów, uczulić może tak naprawdę wszystko. Nigdy nie mamy też pewności, czy dany produkt faktycznie uczuli nasze dziecko, czy tak się nie stanie. Istnieją jednak czynniki ryzyka, które powinny postawić nas w stan podwyższonej gotowości i skłonić do dokładniejszego obserwowania reakcji dziecka na nowe pokarmy. Są to:

• alergie w rodzinie – choroba alergiczna zdiagnozowana u jednego z rodziców zwiększa ryzyko wystąpienia alergii u jego potomstwa do około 20-40 proc.,
• nasilone atopowe zapalenie skóry w pierwszych trzech miesiącach życia,
• wiek – im młodsze dziecko, tym większe ryzyko rozwoju alergii.

Rozszerzając dietę dziecka, należy śledzić jego reakcje na wprowadzane do diety pokarmy. Aby to ułatwić, warto rozszerzać dietę stopniowo, w sposób umożliwiający wykrycie potencjalnego alergenu – po podaniu jednego dnia trzech-czterech nowych składników trudno zidentyfikować winowajcę. Jakie objawy powinny wzbudzić nasz niepokój? 

• Reakcje ze strony układu pokarmowego – biegunka, kolka, wymioty, wzdęcia, ból brzucha, brak przyrostu masy ciała;
• reakcje ze strony układu oddechowego – katar, duszności i problemy z oddychaniem;
• reakcje skórne – pokrzywka, wysypka, świąd, obrzęk.

Objawy mogą wystąpić zaraz po podaniu pokarmu albo dopiero po kilku godzinach lub nawet dniach. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze będą one świadczyły właśnie o alergii. Aby sprawdzić, czy dziecko ma alergię, warto skonsultować się z pediatrą i wprowadzić dokładniejszą diagnostykę. Oprócz metody eliminacyjnej, polegającej na wykluczeniu potencjalnego winowajcy, można też przeprowadzić zlecone przez lekarza testy skórne.

Chociaż najlepszą metodą zapobiegania alergii mogłoby się wydawać unikanie podawania alergenów, zgodnie z obecną wiedzą medyczną takie podejście wcale nie jest słuszne. Aktualne zalecenia jednoznacznie mówią, że nie należy profilaktycznie unikać alergenów w diecie dziecka. Warto jednak stosować się do wytycznych dotyczących sposobu wprowadzania do diety dziecka produktów o dużym potencjale uczulającym. Na co należy zwrócić uwagę, rozszerzając dietę dziecka o najczęstsze alergeny?

Najczęstsze alergeny są szczegółowo opisane w wytycznych PTGHŻD. Główne zasady wprowadzania ich do diety dziecka są następujące:

• jajo kurze – dobrze ugotowane (10-15min); jedno małe jajko 2 razy w tygodniu;
• orzeszki ziemne – w formie masła orzechowego (lub mąki z orzechów) z innym pokarmem, wodą lub mlekiem; ok. 1-2 łyżeczki do herbaty, 1-3 razy na tydzień;
• ryby – w małych porcjach, nie częściej niż 1-2 razy w tygodniu;
• mleko krowie – jedynie jako składnik dania (np. dodatek do kaszki, owsianki, placków) lub w formie przetworów mlecznych (jogurt, serek, twarożek); do picia po pierwszym r.ż., nie więcej niż 500 ml dziennie;
• gluten – w małych ilościach od 4 do 11 miesiąca życia.