Zespół Retta – objawy, przyczyny, leczenie

Zaburzenie Retta jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Najczęściej wynika z mutacji genu MECP2 znajdującego się w chromosomie X w locus Xq28 albo z przegrupowań genowych w obrębie locus Xq28 powodujących utratę bądź duplikację MECP2. O tym, że to właśnie gen MECP2 warunkuje rozwój zespołu Retta, wiadomo od końca XX wieku. Choć od tego czasu minęły już ponad dwie dekady, wciąż patogeneza tej choroby nie została dokładnie wyjaśniona. Mimo to odkrycie w 1999 mutacji genu MECP2 i powiązania go z syndromem Retta przyniosło wiele korzyści – w zakresie diagnostyki, przewidywania rozwoju choroby, a także jej leczenia… póki co wyłącznie objawowego. 

Skoro już wiesz, że choroba Retta ma podłoże genetyczne i wynika z mutacji genów, być może zastanawiasz się, czy jest dziedziczna. Odpowiedź brzmi: raczej nie. Choroba przekazywana jest z pokolenia na pokolenie ekstremalnie rzadko. Dzieje się tak w zaledwie 0,5 proc. przypadków. U pozostałych 99,5 proc. chorych mutacje genowe występują de novo już na etapie życia płodowego. Jeśli rozwiną się u dziecka płci męskiej, stają się wadą letalną prowadzącą do utraty ciąży bądź śmierci przed 2. rokiem życia. Jeśli rozwiną się u dziecka płci żeńskiej, szanse na przeżycie są większe, przy czym rokowania zależą od wielu czynników, w tym rodzaju mutacji.

Klasyczne objawy zespołu Retta występują niemal wyłącznie u małych dziewczynek. Charakterystyczne w przebiegu tej choroby jest jej nagły początek, często objawiający się regresem rozwojowym. W wielu przypadkach diagnoza jest zaskoczeniem. Słyszą ją rodzice, których dziecko, było donoszone w zdrowej ciąży, urodzone bez komplikacji, a w trakcie kolejnych miesięcy życia zdobywało kolejne kroki milowe – siadało, raczkowało, robiło pierwsze kroki, mówiło pierwsze słowa, po czym bez żadnej wyraźnej przyczyny cofało się w rozwoju. Z tygodnia na tydzień stawało się coraz słabsze, mniej aktywne fizycznie, motorycznie, werbalnie, wycofane, traciło dopiero co zdobyte umiejętności.

Bardzo często pierwszym niepokojącym objawem skłaniającym rodziców do konsultacji u specjalistów jest opóźniona nauka chodzenia lub jej regres. Dzieje się tak przeważnie między 6. a 18. miesiącem życia dziecka. Mały pacjent kierowany jest przez pediatrę do poradni neurologicznej, metabolicznej, genetycznej. Proces diagnostyczny jest żmudny i długotrwały, ale niezbędny, gdyż przed rozpoznaniem zespołu Retta należy wykluczyć szereg innych chorób, w tym m.in. autyzm, dziecięce porażenie mózgowe czy zespół Angelmana.

Wstępnym badaniem sugerującym syndrom Retta jest badanie genetyczne (z krwi). Potwierdzenie mutacji w rejonie genu MECP2 i stwierdzenie występowania charakterystycznych objawów daje podstawę do postawienia diagnozy. Przy czym nie jest to proste, ponieważ w wielu przypadkach występują mutacje atypowe, przynoszące nietypowe objawy. Zdarza się też, że choroba nie rozwija się w pierwszym roku życia dziecka, jak dzieje się to w przypadku typowego przebiegu choroby, lecz dopiero w wieku przedszkolnym, co przekłada się na problemy diagnostyczne. 

Zespół Retta – objawy w zależności od fazy choroby w postaci klasycznej:

1. Okres noworodkowy i niemowlęcy – zwykle bez żadnych niepokojących objawów, aż do momentu regresu rozwojowego, niekiedy sygnałem alarmowym jest słaby kontakt wzrokowy z dzieckiem i opóźniony rozwój psychofizyczny, a czasem również osłabienie mięśniowe. 
2. Okres wczesnodziecięcy – tu pojawia się regres rozwojowy, czemu może towarzyszyć zaburzenie rozwoju mowy, stereotypie rąk (mimowolne, powtarzane, symetryczne ruchy jak ssanie kciuka, kręcenie włosów, kiwanie głową, machanie rękami itp.), drgawki padaczkowe, bruksizm nocny, zaburzenia oddychania, wycofanie emocjonalne i społeczne. 
3. Okres pozornej stabilizacji następuje pomiędzy 2. a 10. rokiem życia. W tym czasie syndrom Retta wycisza się, przynosząc poprawę w zachowaniu i całościowym funkcjonowaniu psychospołecznym, a jednocześnie nasilając problemy w zakresie fizyczności – przejście z obniżonego do wzmożonego napięcia mięśniowego, pogłębienie skoliozy, nasilenie trudności manualnych. 
4. Okres dorastania niosący pogorszenie funkcji ruchowych – skoliozę, spastyczność, osłabienie i zanik mięśni, nieprawidłową postawę ciała, brak możliwości chodzenia, zaburzenia oddychania. Nie zauważa się przy tym pogorszenia funkcji poznawczych czy komunikacyjnych.

Przyczyny zespołu Retta mają związek z mutacjami w obrębie genu MECP2. Dotychczas odkryto ich ponad 400, a każda poszczególna mutacja przekłada się na przebieg choroby. Jeśli chcesz wiedzieć, skąd dokładnie ona się bierze, nie otrzymasz konkretnej odpowiedzi. Na to musimy jeszcze poczekać, choć naukowcy już prężnie nad tym pracują, wierząc, że przywracając aktywację genu MECP2, przywrócą dzieciom z syndromem Retta zdrowie, przynajmniej w pewnej części. Badania trwają.

Jak możesz się domyślać, skoro przyczyna zaburzeń genetycznych nie jest znana, nie wiadomo też, jak wyleczyć zespół Retta. Nie ma leku, który pokonałby źródło tej choroby, pozostaje więc działanie zachowawcze, pozwalające na korektę wady genetycznej i poprawę funkcjonowania chorego. Jest na to wiele sposobów, a wśród nich rehabilitacja, terapia logopedyczna, psychologiczna, a także farmakoterapia. Stosowanie leków przeciwpadaczkowych i łagodzących sztywność mięśni podnosi komfort życia „Milczących Aniołów” – w ten sposób zostały nazwane dziewczynki z syndromem Retta w filmie dokumentalnym o takim właśnie tytule. Jeśli jeszcze go nie znasz, obejrzyj. To dokument, pokazujący obarczone tą chorobą dzieci w codziennym świetle, dlatego uczy empatii, uwrażliwia, zadziwia i pomaga docenić to, co mamy.