Polio – przyczyny, objawy, jak leczyć?

Polio to wirusowa choroba zakaźna, nazywana również nagminnym porażeniem dziecięcym, a znana głównie pod nazwą Heinego-Medina. W Polsce dzięki masowo przeprowadzonym szczepieniom w latach 1959–1960 zachorowalność na polio znacznie spadła. Zastosowano wówczas doustną szczepionkę OPV. 

Pierwszym rokiem, w którym zachorowanie na polio było zerowe, okazał się rok 1985 – od tamtej pory nowe przypadki zakażenia wirusem H14 odnotowuje się sporadycznie i dotyczą one osób niezaszczepionych. Obecnie polio zazwyczaj zostaje „przywiezione” do Polski z krajów, w których choroba wciąż występuje endemicznie (Nigeria, Afganistan, Pakistan). Szczepienia na polio są w tej chwili dla dzieci obowiązkowe.

Obecnie ryzyko zachorowania na polio w Polsce jest niewielkie, jednak obserwując przypadki odnotowywane w Europie i na świecie, można powiedzieć, że problem z polio zaczyna rosnąć. W roku 2022 po raz pierwszy od 2003 roku odnotowano obecność wirusa polio w Londynie. Nie był to jednak przypadek bezpośredni – nie znaleziono zakażonej osoby – lecz pośredni, ponieważ wirusa znaleziono w ściekach. Wirus ten przemieszcza się poprzez odchody, dlatego podejrzewa się małą epidemię w jednej rodzinie. Aby wirus mógł dalej się rozprzestrzeniać, osoby te musiałyby mieć kontakt z wieloma niezaszczepionymi.

W 2016 roku na całym świecie było zaledwie kilkadziesiąt nowych zakażeń wirusem polio. Do 2020 roku odnotowano ponad tysiąc przypadków w prawie 30 krajach, a tylko w 2021 roku stwierdzono 600 nowych zachorowań. Dla porównania, w połowie XX wieku tylko w Polsce zakażonych było aż sześć tysięcy osób. Wówczas mówiło się o epidemii. Przyczyn wzrostu zakażeń wirusolodzy upatrują w zaburzonym porządku kalendarzy szczepień na skutek pandemii koronawirusa.

Wirusem polio można zarazić się drogą pokarmową, kropelkową lub przez bliski bezpośredni kontakt z chorym. Niebezpieczny jest kontakt z odchodami osoby chorej, a także śliną czy śluzem. Polio przenosi się również wziewnie. 

Chorobę Heinego-Medina wywołują trzy typy tego wirusa. Jak informuje portal medycynatropikalna.pl,: – Obecnie raportowane są zakażenia typem 1 WPV (typ 3 WPV po raz ostatni wykryto w 2012 r. w Nigerii, natomiast typ 2 WPV według oficjalnego komunikatu WHO został wyeradykowany na świecie w 2015 r.). […] Źródłem zakażenia jest chory lub nosiciel oraz jego wydaliny i wydzieliny. Zakażenie szerzy się drogą pokarmową i kropelkową, przez styczność z osobą zakażoną bądź przedmiotami zanieczyszczonymi kałem lub wydzieliną z gardła.

Zakażenie wirusem polio nie zawsze kończy się poważną chorobą. Znakomita większość przypadków zakażeń jest bezobjawowa – aż 95 procent. Organizm wówczas sam zwalcza chorobę, a zakażony nawet nie dowiaduje się o istnieniu wirusa w jego ciele. Od 4 do 8 procent przypadków to tak zwane zakażenia poronne, które objawiają się podobnie jak grypa – gorączką, biegunką, bólem gardła czy problemami z oddychaniem. Porażenna postać choroby – ta, która grozi śmiercią lub trwałym kalectwem – występuje niezwykle rzadko, bo jedynie w 1-2 procentach wszystkich zakażeń. Jednocześnie tę postać choroby najłatwiej jest zdiagnozować.

Najgroźniejsza wersja choroby Heinego-Medina objawia się jednostronnym paraliżem mięśni, ale może też zaatakować układ oddechowy oraz mózg, prowadząc do śmierci. Okres wylęgania choroby wynosi od 3 do 35 dni od kontaktu z chorym. Z kolei okres największej zakaźności dla otoczenia występuje w okresie od kilku dniu przed pojawieniem się pierwszych dolegliwości aż do 3-4 tygodni po ich wystąpieniu.

Pierwsze objawy polio nie są charakterystyczne, należą do nich np. niewysoka gorączka, dreszcze, bóle głowy, wymioty, ból gardła, osłabienie i brak apetytu. Jeśli choroba zaatakuje układ nerwowy, może wystąpić silny ból głowy, sztywność i bolesność karku oraz zaburzenia świadomości. W przypadku porażenia mięśni szkieletowych obserwuje się bolesność mięśni, przeczulicę, parestezje oraz skurcze mięśni. 

Zakażenie poliowirusami może nieodwracalnie zniszczyć zwoje nerwowe, jednak ma to miejsce jedynie w przypadku najgroźniejszego typu choroby, czyli porażenia mięśni. Najczęściej występuje ona u dzieci oraz osób starszych. Porażenie mięśniowe zazwyczaj ma charakter jednostronny – rozpoznaje się je poprzez nieprawidłowe, zbyt niskie, asymetryczne napięcie mięśniowe.

Aby zdiagnozować polio, pobiera się wymaz z nosa. Podejrzenie zakażenia stawia się najczęściej u osób z wiotkością mięśni, które wróciły z kraju, w którym choroba występuje endemicznie. Leczenie polio polega na łagodzeniu objawów zakażenia oraz pilnowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej oraz krzepnięcia krwi. Na porażenia mięśniowe stosuje się także rehabilitację. Chorym odradza się wysiłek fizyczny.

W Polsce na polio szczepione są dzieci do drugiego roku życia. W tym okresie dziecko przyjmuje trzy dawki szczepionki na trzy różne typy poliowirusów. Szczepionka, którą stosuje się w naszym kraju, jest inaktywowana – zawiera trzy szczepy martwych wirusów polio, dzięki czemu organizm wytwarza przeciwciała na wszystkie rodzaje choroby. Przeciwciała powstałe we krwi utrzymują się przez całe życie i chronią przed ciężkimi powikłaniami choroby. W wieku sześciu lat dzieci przyjmują dawkę przypominającą szczepienia na polio.