Mastka u dzieci – czym jest, jak się objawia i jak ją leczyć?

Mastka (łac. smegma) to wydzielina, która występuje w okolicy narządów płciowych dziecka. Zazwyczaj zauważymy ją już w pierwszych miesiącach życia. Pod napletkiem u chłopców i w okolicach łechtaczki i warg sromowych u dziewczynek pojawia się biała lub lekko zażółcona wydzielina o konsystencji serowatej mazi. 

Mastka produkowana jest w wyniku złuszczania błony śluzowej pod wpływem zmian tłuszczowych. W jej skład wchodzą złuszczone komórki naskórka, bakterie, łój i resztki moczu. Choć można by sądzić, że mastka jest groźna, ponieważ mając taki skład, może być siedliskiem bakterii, w rzeczywistości mastka zapewnia odpowiednie nawilżenie narządów rozrodczych; napletka u chłopca i łechtaczki u dziewczynki. 

Nasze organizmy produkują mastkę przez większość życia. Na początku jej ilość jest niewielka, ale z czasem jest jej znacznie więcej – najwięcej w okresie dojrzewania. Dopiero kiedy będziemy w średnim wieku, produkcja mastki wyraźnie się zmniejszy.

U chłopców mastka gromadzi się pod napletkiem, na szyjce żołędzi. Jej zadaniem jest utrzymanie wilgotności tych okolic i stopniowe oddzielanie napletka od główki prącia.

Do końca 1. roku życia napletek jest naturalnie połączony z prąciem specjalnym nabłonkiem. Pod wpływem strumienia moczu, mimowolnych wzwodów, które występują już u małych dzieci, a także pod wpływem gromadzącej się tam mastki, następuje samoistne oddzielanie się napletka. 

– Fizjologiczne zwężenie napletka obserwowane jest u około 50 proc. chłopców kończących pierwszy rok życia. W wieku 3 lat już tylko 10 proc. chłopców ma wciąż nieodprowadzalny napletek. Liczba ta spada do 8 proc. w wieku 6–7 lat i 1 proc. w wieku 16–18 lat – piszą Żaneta Malczyk, Anna Jarzumbek, Magdalena Kleszyk, autorki publikacji pt. „Postępowanie ze stulejką u chłopców”. 

U większości małych chłopców proces oddzielenia napletka od prącia dokonuje się przed trzecim rokiem życia. Jeśli tak się nie stanie, w kolejnych latach lekarz pediatra wskaże rodzicom metody masażu napletka, który ułatwi jego oddzielenie się od prącia. Jeśli to się nie uda, może być konieczne przeprowadzenie niewielkiego zabiegu chirurgicznego. W sytuacjach poważnych może też dojść do obrzezania, czyli chirurgicznego usunięcia fragmentu napletka.

Mastka u dziewczynek zbiera się pod napletkiem żołędzi łechtaczki i w fałdach mniejszych warg sromowych. Jej rola jest taka sama, jak w przypadku chłopców. Smegma działa jak naturalny lubrykant – nawilża i natłuszcza okolice narządów płciowych, minimalizując ryzyko otarć. Mastka, choć naturalna, powinna być jednak regularnie usuwana, ponieważ ryzyko infekcji narządów płciowych i dróg moczowych u dziewczynek jest większe, niż u chłopców.

Choć serowata wydzielina w narządach rodnych u dzieci jest naturalna, a pewna jej część jest wypłukiwana podczas oddawania moczu, z przyczyn zdrowotnych powinno się ją systematycznie usuwać.  Zalegająca wydzielina u dziecka może doprowadzić do nadmiernego rozwoju bakterii, które mogą spowodować: 

• zaczerwienienie i podrażnienie narządów płciowych, 
• nieprzyjemny zapach,
• obrzęki, 
• stany zapalne narządów płciowych dziewczynki,
• stany zapalne żołędzi u chłopców,
• infekcje dróg moczowych u dziewczynki,
• ograniczenie ruchu napletka u chłopców.

By zminimalizować ryzyko wstąpienia stanu zapalnego, którego przyczyną będzie zalegająca mastka, konieczne jest jej regularne usuwanie. Najlepiej robić to podczas kąpieli.

U dziewczynki – delikatnie przemywamy okolice łechtaczki warg sromowych mniejszych, kierując się od przodu do tyłu. Unikniemy wtedy zakażenia okolic płciowych bakteriami kałowymi. 

U chłopca – delikatnie wypłukujemy nadmiar mastki podczas kąpieli, nie odciągając napletka na siłę.

Naturalnym sposobem usuwania mastki jest po prostu sikanie. Pod wpływem strumienia moczu nadmiar tej substancji jest wypychany zza napletka. Podobnie jest u dziewczynek. 

Maleńkim dzieciom higienę wykonujemy my sami. Kiedy będą nieco starsze, można już rozpoczynać przyuczanie ich do samodzielnej higieny tych okolic. Regularne podmywanie się powinno być  podstawowym zabiegiem higienicznym okolic płciowych od najmłodszych lat życia. Dotyczy to w takim samym stopniu dziewcząt, jak i chłopców. Równie ważna jest także regularna zmiana bielizny.

– W próby odprowadzania napletka powinniśmy zaangażować dziecko, jeśli jego wiek na to pozwala, dzięki czemu będzie ono sygnalizować uczucie dyskomfortu lub bólu, wyznaczającego granice odprowadzania napletka. Zachowanie takie uczy chłopców prawidłowej higieny okolic intymnych, która powinna mieć miejsce podczas kąpieli oraz każdorazowym oddaniu moczu – czytamy w cytowanej publikacji. 

Jeszcze nasi rodzice słyszeli od położnych w szpitalu, by nie usuwać gromadzącej się w narządach rodnych mastki. Teraz odchodzi się od takiej praktyki.