Lęk separacyjny – sprawdź, co musisz wiedzieć!

Lęk separacyjny (SAD – separation anxiety disorder) to chorobliwa, nieadekwatna do sytuacji obawa przed rozstaniem z najbliższymi. Pierwsze objawy lęku przed obcymi pojawiają się u niemowlęcia w wieku około ośmiu miesięcy. Ufny i rozdający uśmiechy maluch nagle zaczyna nerwowo reagować na nowe osoby. Niedługo później dziecko zauważa już, że mama znika i reaguje na to wielkim płaczem, rozdrażnieniem i niepokojem. Lęk przed obcymi nie jest tym samym, co lęk separacyjny. Jest naturalnym etapem w rozwoju dziecka.

Lęk separacyjny naturalnie występuje także u dzieci między 3. a 5. rokiem życia. U dzieci starszych jest już powodem do niepokoju. Lęk separacyjny jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń lękowych u dzieci.

Przyczyny lęku separacyjnego u dzieci mogą mieć bardzo różne podłoże. 

Psychologiczne przyczyny lęku separacyjnego

Czynniki psychologiczne odpowiadające za wystąpienie lęku separacyjnego to przede wszystkim nieumiejętność prawidłowego reagowania na strach oraz nadmierna wrażliwość emocjonalna. 

Warto także pamiętać, że małe dziecko nie ma poczucia czasu. Określenia: zaraz, niedługo, za godzinę czy jutro niewiele znaczą. Dlatego, jeśli mama znika za drzwiami, to jakby znikała na zawsze. Nic dziwnego, że dziecko reaguje na to płaczem i żalem. 

Biologiczne przyczyny lęku separacyjnego

Zaobserwowano, że lęk separacyjny w wielu przypadkach jest zaburzeniem dziedzicznym. Dodatkowo dzieci rodziców chorych np. na depresję znacznie częściej wykazują objawy lęku separacyjnego. 

Wpływ środowiska

Lęk separacyjny pojawia się w rodzinach nadopiekuńczych rodziców, ale także w domach, gdzie opieki rodzicielskiej jest zbyt mało. Niektóre dzieci reagują objawami lęku na trudne wydarzenia w ich otoczeniu – konflikty w rodzinie, nerwową atmosferę, rozwód w rodzinie czy jakieś traumatyczne wydarzenia.

Lęk separacyjny, czyli gwałtowna reakcja emocjonalna dziecka na wyjście rodziców do sklepu, pracy, a nawet toalety może manifestować się wieloma reakcjami, takimi jak:

• histeryczny płacz,
• ból brzucha i głowy, 
• wymioty i nudności,
• duszność w klatce piersiowej, 
• problemy z koncentracją, 
• zaburzenia snu.

Nierzadko dziecko odmawia spania w swoim łóżku, skarży się na straszne sny, w których rodzice znikają albo giną, odmawia chodzenia do przedszkola czy szkoły i urządza rodzicom dantejskie sceny histerii w szatni. 

Lęk separacyjny może nasilić się u dziecka rozpoczynającego właśnie etap żłobka czy przedszkola, ale reakcje takie nie powinny trwać zbyt długo. Jeśli przedłużają się, towarzyszą im uporczywe myśli o śmierci lub chorobach, a dziecko zaczyna symulować problemy zdrowotne, byle tylko zostać z rodzicami w domu, objawy te wymagają skonsultowania ze specjalistą.

Nasze dzieci w różnych okresach swojego dorastania boją się czegoś innego.

Czego boją się dzieci?

We wczesnym niemowlęctwie dziecko boi się fizycznej nieobecności swojej mamy, gwałtownego hałasu, szybko przemieszczających się przedmiotów. 

Starsze niemowlęta czują strach przed obcymi i oddzieleniem od rodziców. Dziecko w wieku 2–3 lat znacznie łatwiej rozstaje się z rodzicami. Nasilenie lęku występuje, kiedy dziecko idzie po raz pierwszy w nowe miejsce, z czasem jednak emocjonalna reakcja powinna się zmniejszać i znikać kilka minut po rozstaniu z bliskimi. 

W wieku przedszkolnym dzieci obawiają się zwierząt, ciemności, złych bohaterów bajek, publicznych wystąpień i przedstawień. 

Jak pomóc dziecku z lękiem separacyjnym?

Nie mamy lepszych sposobów zwalczania lęku separacyjnego dziecka, jak tylko ograniczanie ich do niezbędnego minimum. Nie jesteśmy przecież w stanie uchronić go przed kontaktem ze światem – wręcz przeciwnie, brak tego kontaktu może wywołać inne negatywne skutki rozwojowe. 

Dlatego najlepszym sposobem na zwalczanie lęku separacyjnego u dziecka jest poddawanie go próbom samodzielności poprzez stopniowe wydłużanie nieobecności dorosłych i pozostawianie go z opiekunką, a także uczenie kontaktów z rówieśnikami. Warto, by maluch mógł nie tylko gościć kolegów u siebie, ale także oswajać się z przebywaniem w ich domach, a nawet z zostawaniem u nich na noc. 

U dziecka z lękiem separacyjnym priorytetowe jest wzmacnianie jego odwagi i kompetencji. Dziecko zostawiamy samo w domu na umówiony, stopniowo wydłużany czas i nagradzamy za to. Zbiór takich „dokonań” warto przypominać dziecku w sytuacjach, kiedy zaczyna się czegoś bać, by pokazać mu, że doskonale sobie poradzi. Dzieci świetnie reagują na różne systemy nagradzania punktami czy naklejkami. Jest to dla nich bardzo motywujące. Dzieci utożsamiają się z doświadczeniami ulubionych bohaterów swoich książek. Na rynku znajdziemy specjalne bajki terapeutyczne na lęk separacyjny, które w przystępny sposób oswajają dzieci z trudnymi doświadczeniami.

Kiedy uznamy, że zachowania dziecka są nieadekwatne do sytuacji i zbyt gwałtowne, powinniśmy skonsultować je z psychologiem lub psychiatrą dziecięcym. 

Leczenie oparte jest na psychoterapii dziecka i jego rodziny, a także współpracy z przedszkolem i szkołą. Najbardziej nasilone objawy są leczone farmakologicznie. W ostateczności lekarz przepisuje leki antydepresyjne przeznaczone dla dzieci. Takie sytuacje zdarzają się jednak bardzo rzadko.

Nieleczony w dzieciństwie lęk separacyjny może spowodować, że dziecko w wieku dorastania będzie bardziej podatne na stres, wzrośnie też prawdopodobieństwo wystąpienia depresji. Obserwuje się także związek występowania lęku separacyjnego i ADHD, a także choroby afektywnej dwubiegunowej. 

Jeszcze kilkanaście lat temu uważano, że lęk separacyjny jest zaburzeniem występującym wyłącznie u dzieci i nastolatków. Obecnie wiadomo już, że diagnoza SAD stawiana jest także dorosłym. 

Dorosły z lękiem separacyjnym może chorobliwie martwić się o swoją rodzinę czy dzieci. Może też nawet unikać chodzenia do pracy z powodu wyimaginowanego zagrożenia.