Kiedy dziecko uczy się czytać?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kiedy dziecko nauczyć czytać. Wiele maluchów wykazuje zainteresowanie czytaniem już w wieku około pięciu lat. Bywają także dzieci, które dopiero jako siedmiolatki zaczynają rozumieć istotę samodzielnego czytania. 

– W Europie Zachodniej obserwuje się stopniowe przekształcanie przedszkoli w szkoły i wysokie wymagania umiejętności już na wczesnym etapie życia. Są jednak badania pokazujące, że ta metoda się nie sprawdza i nie przynosi wymiernych korzyści. Nie ma różnicy pomiędzy dziećmi, które w wieku pięciu lat posiadły umiejętność czytania, a tymi, które opanowały czytanie w wieku lat siedmiu – tłumaczy Aleksandra Litwiniuk z Niepublicznego Przedszkola Specjalnego Insignis w Lublinie, specjalistka wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, instruktorka SI.

Głównym motorem powinna być ciekawość, motywacja i gotowość dziecka do nauki czytania, liczenia czy pisania. Tzw. stan gotowości do uczenia się czytania i pisania obejmuje trzy aspekty:

Gotowość psychomotoryczna

Dziecko widzi różnice w zapisach liter i symboli graficznych, zaczyna pisać pierwsze litery, kojarzyć w pary te same litery duże i małe. Te kompetencje sprzyjają sprawnemu opanowaniu technicznej strony czytania. 

Gotowość psychologiczna

Dziecko prawidłowo wypowiada słowa, ma odpowiedni poziom percepcji wzrokowej i słuchowej, właściwą koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową, zdolność koncentracji uwagi przez dłuższy czas i odpowiednią pojemność tzw. pamięci świeżej. 

Gotowość słownikowo-pojęciowa

Dziecko dysponuje wiedzą o rzeczywistości – społeczeństwie, kulturze, technice, przyrodzie, co warunkuje rozumienie czytanego tekstu.

Żadnego z tych trzech aspektów nie możemy uważać za dominujący, wszystkie są od siebie zależne i łączna ocena dziecka na ich podstawie pomoże rodzicom odpowiedzieć na pytanie, czy ich dziecko jest już gotowe do podjęcia nauki czytania. 

– Niestety coraz częściej rodzice zapominają o gotowości malucha, pragnąc usilnie nauczyć go tych umiejętności jak najwcześniej. Sam fakt plastyczności mózgu dziecka nie powinien determinować nabycia wszelkich możliwych umiejętności w momencie wczesnego dzieciństwa. Zapominamy, że ten okres w życiu sam w sobie wymaga niesamowitego wysiłku i pracy od dziecka. Musi ono skoordynować zmysły, kształtować sprawność ruchową, ćwiczyć małą i dużą motorykę, rozwijać funkcje poznawcze, radzić sobie z własnymi emocjami, odnajdować się w społeczeństwie itd. – tłumaczy specjalistka.

Obecnie w podstawie programowej wychowania przedszkolnego w Polsce nie występuje nauka pisania i czytania. W praktyce maluchy są przygotowywane do nabywania tych umiejętności. Wiele można zrobić poprzez zabawę zarówno w domu, jak i w placówce opiekuńczej.

Idealnym sposobem na naukę czytania jest zabawa. Można wykorzystać sylabowe memory, sortery z literkami, cyferkami, układanki czy puzzle, wspólne czytanie z dzieckiem, oswajanie z otaczającym nas światem liter, lepienie liter z plasteliny, nazywanie wszystkich przedmiotów znajdujących się w najbliższej przestrzeni dziecka. Pamiętajmy, aby nie zmuszać dziecka do nauki czytania, jeśli nie jest na nią gotowe. Wówczas efekt będzie odwrotny do zamierzonego.

Nauka przez zabawę jest efektywniejsza i przyjazna. Zazwyczaj pociecha sama zaczyna przejawiać zainteresowanie taką aktywnością poprzez np. prośbę o odczytanie napisów w reklamach, książkach itd.  Nie warto jednak zmuszać dziecka, bo może się zniechęcić. 

– Aby rozbudzić w dziecku zainteresowanie światem liter, warto dużo z nim wspólnie czytać. W czasie czytania dobrze jest mieć dziecko na kolanach i wskazywać palcem miejsce, w którym czytamy. Czytanie zaczynamy od lewego górnego rogu, linijka po linijce. Gotowość do podjęcia nauki czytania jest niezbędna, aby osiągnąć efekty. Faza na litery zaczyna się stopniowo, czasami trudno wychwycić początek. Podstawą jest opanowanie mowy biernej i czynnej – radzi Aleksandra Litwiniuk.

Specjalistów od dawna intryguje zagadnienie wczesnej nauki czytania, gdyż ciągle wzrasta liczba dzieci, które mają problemy z opanowaniem jej podstaw. Do niedawna w szkołach uczono metodą literowania. Obecnie coraz popularniejsze są metody: sylabowa lub globalna. 

Metoda literowa

Na początek dzieci są uczone alfabetu, następnie dzielenia na głoski i łączenia głosek w słowa. Kolejnym etapem jest nauka czytania poprzez literowanie (głoskowanie) – na początek prostych słów, później prostych zdań. Metoda ta sprawdza się w dużej grupie dzieci, np. w klasie, jednak może sprawiać problemy ze zrozumieniem tekstu przez niektóre dzieci. Czas czytania jest dłuższy, a płynność zaburzona, dlatego dziecku może być trudno zrozumieć tekst. 

Metoda sylabowa

Nauka czytania sylabami to najprostsza i najbardziej efektywna metoda nauki czytania. Pomaga rozwijać funkcje poznawcze, przynoszące szybkie efekty. Sprawdza się w przypadku starszych i młodszych dzieci. Uczymy rozpoznawania samogłosek i spółgłosek, a następnie łączymy je w sylaby. Taki sposób czytania wymaga wielu powtórzeń w celu prawidłowego utrwalenia tej umiejętności. 

Czytanie globalne

Metoda ta kierowana jest głównie do najmłodszych dzieci. Warto pamiętać, aby tą metodą pracować z maluszkami, które nie znają jeszcze liter. Ważne jest, aby dziecko zaczęło postrzegać wyraz w sposób globalny. 

– Metoda ta polega na wykorzystaniu kartoników z krótkimi wyrazami i głośnym ich odczytywaniem. W ten sposób przedstawiamy kilka wyrazów i kończymy aktywność, aby wrócić do niej za niecałą godzinę. Bardzo ważne jest powracanie do takich ćwiczeń ok. trzech razy dziennie. Warto jednak mieć na uwadze, że to zabawa w czytanie. Niestety metoda Domana, bo tak jest nazywana, nie ma podstaw naukowych i jest sprzeczna z naturalnym rozwojem językowym dziecka. Pamiętajmy, aby dziecko mogło nauczyć się czytać, musi najpierw opanować rozumienie języka i nauczyć się mówić – wyjaśnia ekspertka.

Metoda odimienna

Jej autorką jest dr Irena Majchrzak. Rozpoczynamy od oswajania się dziecka z literami w jego imieniu. Dla maluszka jego imię jest wyjątkowe, to klucz otwierający świat liter. Ogólnym założeniem tej metody jest zabawa literami. Zapisujemy imię dziecka na wizytówce, usztywniamy ją, odczytujemy i pozwalamy dziecku bawić się nią. Kiedy maluch oswoi się z literkami w swoim imieniu, wówczas można wypisać imiona innych członków rodziny. Kolejnym etapem jest nazywanie przedmiotów w domu i zanoszenie wizytówek we wskazane miejsca. Dziecko poznaje litery i znaczenie.

Nie istnieje z góry wyznaczony okres, w którym dziecko powinno opanować naukę czytania w sposób płynny. Warto jednak obserwować postępy dziecka, by w odpowiednim czasie pomóc mu w opanowaniu tej sztuki. Przyczyny trudności z czytaniem mogą być bardzo różne. Najważniejsze z nich to:

• Gen dysleksji w rodzinie – często kolejne dzieci w rodzinie mają problemy z nauką czytania.
• Nieprawidłowa wymowa w wieku przedszkolnym – ma ona wpływ na tzw. świadomość fonologiczną, czyli segmentowanie słów, która utrudnia płynne czytanie. 
• Mylenie liter i zapominanie – mylenie np. b i p czy innych podobnych liter może być oznaką problemów z czytaniem. 
• Niechęć do czytania i pisania – najczęściej nie ma innej przyczyny niż zniechęcenie do czynności, która nudzi i wymaga wysiłku. Zazwyczaj manifestują ją dzieci, które nie są jeszcze w pełni gotowe do podjęcia nauki czytania.