Ile dziecko rośnie w ciągu roku?

W wakacje, kiedy dzieci częściej przebywają na powietrzu, dotleniają się i syntetyzują witaminę D z promieni UV, rosną trochę szybciej niż w okresie jesienno-zimowym. Poza tym latem w diecie dziecka jest więcej owoców i warzyw, co również przekłada się na tempo wzrostu. Determinuje go ponadto zdrowy sen, a przede wszystkim geny. Dlatego wśród równolatków, którzy odpowiednio długo śpią, dużo czasu spędzają na słońcu i zdrowo się odżywiają, znajdą się dzieci niższe i wyższe. Rozwój fizyczny jest kwestią indywidualną, a pediatrzy podkreślają, że normy i standardy rozwojowe są prezentowane w szerokich zakresach. To tzw. siatki centylowe, które należy interpretować bardzo ostrożnie. 

Dynamika wzrostu jest zróżnicowana. Najszybciej dzieci rosną w okresie niemowlęcym. Noworodki mają przeważnie 49–57 cm, a po roku mierzą już 69–83 cm! Dzieci od narodzin do ukończenia 1. roku życia wydłużają się średnio o 25 cm. To bardzo dużo. Drugi tak intensywny wzrost przypada na okres pokwitania. Czternastolatek, który mierzy 140 cm wzrostu, w dniu 18. urodzin może mieć już 180 cm.

Okresy, w których tempo wzrostu przyspiesza, nazywa się okresami krytycznymi. W tym czasie przysadka mózgowa wydziela więcej hormonu wzrostu. Jednocześnie wzrasta stężenie insulinopodobnego czynnika wzrostu oraz innych hormonów (tarczycy, płciowych, steroidów nadnerczowych, itp.), wpływających na proces wzrastania. Okres krytyczny u nastolatków kończy się wraz z zakończeniem procesu dojrzewania. Dla dziewcząt jest to przeważnie 15.–16. rok życia, dla chłopców 16.–17. W kolejnych latach tempo wzrostu spowalnia, jednak rozwój kości może utrzymywać się jeszcze jakiś czas. O ostatecznym wzroście mówi się wówczas, gdy nasady kostne są już zrośnięte, a tempo wzrastania jest równe lub mniejsze niż 1 cm na rok. Przypada to najczęściej na 25. rok życia.

W okresie niemowlęcym, kiedy dziecko bardzo szybko rośnie, ale też szybko przybiera na wadze, pomiary długości i masy ciała powinny odbywać się regularnie, podczas każdej wizyty położniczej i pediatrycznej. U takich maluchów mierzy się nie wysokość, lecz długość ciała, a przy tym także obwód głowy. Wraz z procesem wzrastania wysokości ciała, przebiega proces różnicowania. 

• Okres niemowlęcy charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu, dziecko zwiększa długość ciała o około 25 cm.
• Okres poniemowlęcy to czas spowolnienia wzrostu; do ukończenia drugiego roku życia maluch urośnie o około 13 cm, potem będzie wzrastał około 9 cm rocznie aż do okresu przedszkolnego.
• Okres przedszkolny – rocznie dzieci rosną około 5 cm. 
• Okres wczesnoszkolny – u młodszych dzieci szkolnych zauważa się wyraźne przyspieszenie tempa wzrostu, które spowalnia po ukończeniu 8. roku życia do około 3–5 cm na rok.
• Okres dojrzewania płciowego (pokwitania) to okres intensywnego wzrostu.

Im dziecko staje się wyższe, tym bardziej jego ciało zmienia proporcje. W chwili narodzin dzieci mają duże głowy, krótkie szyje, długi tułów i krótkie kończyny, co zmienia się sukcesywnie przez kolejne lata życia. Do zakończenia procesu wzrastania tułów zwiększa się trzy razy, kończyny górne cztery razy, a dolne pięć razy, dzięki czemu głowa staje się proporcjonalna względem reszty ciała. Zmienia się też środek ciężkości i postawa ciała.

Siatki centylowe służą do graficznego przedstawienia norm wzrostu, masy ciała, obwodu głowy oraz innych cech anatomicznych zmiennych u rosnących dzieci. Są to wykresy, tworzone na podstawie badań danej populacji, uwzględniające kraj oraz płeć, a czasem również szczegółowe wartości (miejsce zamieszkania, sposób odżywiania itp.). Na ich podstawie monitoruje się rozwój fizyczny dzieci i młodzieży. 

Odczytując siatki centylowe, warto pamiętać, że wyrażają wartości statystyczne. Pokazują więc, jak badane dziecko wypada na tle rówieśników. Dla przykładu:

• Jeśli 5-letni syn mierzy 110 cm, znajduje się na 50.centylu. To oznacza, że 50 procent chłopców w tym wieku jest od niego wyższych, 50 procent – niższych. Chłopiec jest zatem średniego wzrostu.
• Jeśli córka w wieku 5 lat mierzy 116 cm, wówczas jest na 90.centylu, czyli 10 procent koleżanek jest od niej wyższych, a 90 procent niższych. Dziewczynka jest wysoka. 

Normy siatek centylowych obejmują zakres wąski (10.–90.centyl) i szeroki (3.-97.centyl). Gdy dziecko wykracza poza te cezury, w pierwszym przypadku należy rozpocząć obserwację tempa wzrostu. Z kolei w drugim konieczna jest diagnostyka w kierunku nisko- czy wysokorosłości.

Skoki rozwojowe często myli się z kamieniami milowymi i okresami krytycznymi. Skoki rozwojowe i kamienie milowe (nauka siadania, chodzenia, itp.) dotyczą rozwoju psychomotorycznego dzieci. Okresy krytyczne to czas intensywnego rozwoju fizycznego, na przykład w zakresie przyrostu wysokości ciała. 

Teoria skoków rozwojowych jest wynikiem pracy pary naukowców – Fransa Plooija, profesora na Uniwersytecie w Groningen, biologa behawioralnego, oraz jego żony, Hetty van de Rijt, psycholożki i antropolożki. Podczas skoku rozwojowego dziecko bardzo szybko nabywa nowych umiejętności, co poprzedza krótkotrwały etap regresu. To moment szczególny w rozwoju umysłowym dziecka, kiedy tworzą się nowe połączenia neuronowe, a organizm musi dostosować się do reagowania na nowe bodźce. Pod wpływem tych przemian synaptycznych pojawiają się niepokojące zachowania – nerwowość, płacz, problemy z zasypianiem, spadek apetytu i silna potrzeba bliskości. Takie nagłe „objawy” trwają od kilku do kilkunastu dni i niepokoją rodziców, jednak świadczą wyłącznie o aktywnej pracy układu nerwowego. 

Prof. Ploonij wyróżnił 10 skoków rozwojowych:

• 1. skok – około 5. tygodnia życia dziecko zaczyna rozumieć coraz więcej wrażeń.
• 2. skok – około 2. miesiąca życia maluch dostrzega proste wzory, kształt i pozycję dłoni, zauważa cienie na ścianie.
• 3. skok – około 3. miesiąca życia dziecko zaczyna modulować własny głos, widząc, jak zmieniają się rzeczy wokół.
• 4. skok – około 5. miesiąca życia niemowlę rozumie, co się stanie, gdy upadnie lub upuści zabawkę.
• 5. skok – około 6. miesiąca życia dziecko rozumie relacje między rzeczami oraz dzielącą je przestrzeń, odległość.
• 6. skok – około 8.–9. miesiąca życia pojawia się umiejętność kategoryzowania,
• 7. skok – przed ukończeniem 1. roku dziecko ma świadomość działania sekwencyjnego, wie, że aby osiągnąć cel musi wykonać odpowiednie kroki.
• 8. skok – 13-miesięczne dziecko odkrywa związek przyczynowo-skutkowy.
• 9. skok – około 15. miesiąca życia maluch potrafi modyfikować znane schematy zachowań,
• 10. skok – 1,5-letnie dziecko w pełni przejawia indywidualizm wobec świata systemów, w którym żyje, wprowadza swoje zasady. Wie, że może odpowiedzieć: tak lub nie.