Dlaczego wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest tak ważne?

Tempo rozwoju dziecka potrafi zaskakiwać. Noworodek szybko zmieni się w niemowlę, niemowlę w dwulatka, a dwulatek w trzylatka. Każdy z tych etapów ma swoje prawa.

Prawidłowy rozwój dziecka

Pierwszy rok życia malucha to jedna wielka zmiana. Początkowo niemowlak leży, aby na koniec raczkować i podejmować próby samodzielnego chodzenia. Dziecko w 2. roku życia uczy się chodzić i biegać, przez co coraz trudniej za nim nadążyć. Wypowiada także pierwsze słowa. Z maluchem trzyletnim można się bawić i porozumiewać. Czytanie książeczek, wspólne śpiewanie i zabawy z rówieśnikami sprawiają mu dużo radości, a umiejętność korzystania z nocnika rozwija się w najlepsze. Czterolatek potrafi zadawać setki pytań na minutę. Porusza się biegiem i ma bardzo dużo energii. Pięcioletnie dziecko chętnie ujawnia zdolności plastyczne i muzyczne. Niektóre dzieci w tym wieku próbują przystąpić do nauki pisania i czytania. Potrafią budować zdania i znają ok. 2000 słów. Natomiast sześciolatek zna już ponad 4000 słów i można z nim porozmawiać o wielu sprawach. Odczuwa bardzo silną potrzebę współzawodnictwa i wygrywania. Jego reakcje są emocjonalne, a nastroje zmienne – od euforii przez atak złości po histerię. 

Nie zawsze jednak proces rozwojowy dziecka następuje książkowo. W niektórych przypadkach obserwujemy nieprawidłowe reakcje lub brak reakcji. Na jakie symptomy w rozwoju dziecka powinniśmy zwrócić szczególną uwagę? 

Nieprawidłowości rozwojowe u niemowlaka

W pierwszym roku życia powinniśmy powiadomić lekarza o następujących odruchach i reakcjach dziecka: 

• prężenie i napinanie się,
• brak kontaktu wzrokowego, 
• słaba reakcja na bodźce płynące z otoczenia (np. brak reakcji na głosy bliskich osób, brak reakcji na światło),
• problemy z karmieniem (dziecko bardzo słabo ssie, krztusi się),
• stały płacz, krzyk lub nadmierny spokój (dziecko wydaje się „leniwe”),
• asymetryczne ułożenie tułowia i kończyn, nadmierna wiotkość kończyn,
• nietrzymanie głowy, głowa ciągle zwrócona w jedną stronę, 
• brak umiejętności siadania lub chodzenia we właściwym czasie, 
• brak rozumienia prostych poleceń, 
• brak wyciągania rączek do zabawek (dziecko nie chwyta), 
• nieumiejętność wypowiadania pojedynczych słów. 

Nieprawidłowości u dziecka w wieku dwóch i więcej lat

Choć większość nieprawidłowości rozwojowych pojawia się na wczesnym etapie życia dziecka, w wieku niemowlęcym, są też takie, które obserwujemy po raz pierwszy u dziecka nieco starszego, mającego ponad dwa lata. Powinny nas zaniepokoić: 

• brak reakcji na własne imię, trudności w kontaktach z rówieśnikami,
• nadwrażliwość lub niedostateczna wrażliwość na dźwięki czy dotyk,
• nieumiejętność wypowiadania prostych słów, krótkich zdań, 
• wyraźne unikanie kontaktu z osobami bliskimi, w tym kontaktu wzrokowego,
• problemy z koncentracją uwagi (dziecko nie skupia się na żadnej czynności),
• brak umiejętności chodzenia,
• jedzenie wyłącznie wybranych potraw (np. tylko z ziemniaków).

Każdą zmianę w zachowaniu dziecka i wszelkie odstępstwa powinniśmy konsultować z lekarzem. Dziecko z zaburzeniami objęte terapią wczesnego wspomagania rozwoju na początkowym etapie ma duże szanse na pokonanie lub zminimalizowanie trudności. 

We wczesnym okresie rozwoju mózg ma wyjątkowo dużą plastyczność, co skutkuje jego większą podatnością na bodźce prowadzące do zmiany. – U dzieci z zaburzeniami o postępującym przebiegu możliwe jest zahamowanie, a czasami nawet całkowite zatrzymanie kolejnych niekorzystnych zmian; małe dzieci są bardziej podatne na stosowane programy rehabilitacyjne oraz czynią szybsze postępy; na wczesnym etapie rozwoju dzieci mają większą łatwość uczenia się i są bardziej podatne na terapię (wiele zaburzeń nasila się wraz z wiekiem, co utrudnia terapię i edukację); dzieci łatwiej niż osoby dorosłe generalizują wypracowane przez siebie umiejętności i nawyki – czytamy w opracowaniu Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w teorii i praktyce wydanym w 2017 r. przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. 

Wczesne wspomaganie rozwoju jest kompleksową, bezpłatną formą pomocy dla najmłodszych dzieci ze stwierdzoną niepełnosprawnością. Głównym celem jest pobudzanie rozwoju społecznego i psychoruchowego dziecka. Dzięki podejmowaniu działań stymulujących na wczesnym etapie rozwoju dziecka mamy bezpośredni wpływ na osiągnięcie przez nie większej samodzielności, lepszej jakości życia oraz niezależności. 

Oferta i stopień intensywności zajęć są dostosowywane do aktualnych potrzeb dziecka. Terapią wczesnego wspomagania rozwoju obejmowane są dzieci niepełnosprawne oraz ich rodziny od chwili stwierdzenia u dziecka niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki w szkole. Podstawę stanowi opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, którą wydaje zespół orzekający w publicznej/niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. 

Rodzice zostają włączeni w proces terapeutyczny, otrzymują wskazówki do codziennej stymulacji, instruktaż organizacji środowiska domowego, uzyskują wsparcie w zakresie stworzenia prawidłowych relacji z dzieckiem. Dzięki współuczestnictwu uczą się zauważać i zaspokajać potrzeby maluszka, a także realistycznie oceniać jego funkcjonowanie. Dzięki temu mogą dostosowywać swoje wymagania i oczekiwania względem dziecka do jego możliwości. 

Zajęcia terapeutyczne można realizować wszędzie tam, gdzie działają zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Są to publiczne i niepubliczne przedszkola i szkoły podstawowe, w tym specjalne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, rewalidacyjno-wychowawcze i poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

W skład zespołu wczesnego wspomagania rozwoju wchodzą: 

• pedagog (w tym specjalny),
• psycholog,
• logopeda,
• fizjoterapeuta,
• terapeuta SI.

W zależności od indywidualnych potrzeb dziecka do zespołu dołączają także inni specjaliści. 

Rodzice albo opiekunowie występują o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, przedstawiając:

• zaświadczenie lekarskie o rodzaju niepełnosprawności dziecka,
• opinię psychologiczną,
• orzeczenie o niepełnosprawności (jeśli dziecko posiada),
• opinię wychowawcy z przedszkola (jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola),
• inną dokumentację, np. opinie logopedyczne czy rehabilitacyjne.

Na podstawie dokumentacji i badania dziecka komisja wskazuje odpowiednią i stosowną do potrzeb dziecka formę pomocy całej rodzinie. Zasady orzecznictwa i działanie zespołów wczesnego wspomagania rozwoju reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci.

Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizuje się w wymiarze od 4 do 8 godzin w miesiącu. W przypadkach uzasadnionych potrzebami dziecka i jego rodziny miesięczny wymiar godzin zajęć w ramach wczesnego wspomagania może być większy. Zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju są refundowane przez NFZ.

Wszelkie działania z dzieckiem z orzeczeniem o niepełnosprawności, które mają na celu usprawnianie, minimalizowanie czy też eliminowanie jego deficytów rozwojowych, powinny być prowadzone pod opieką wykwalifikowanych specjalistów. Nie powinno się szukać pomocy na własną rękę ani dodawać dziecku dodatkowych zajęć w nadziei, że intensyfikacja terapii szybciej przyniesie poprawę. 

Warto także pamiętać, że każde dziecko jest inne, rozwija się inaczej, ma inny bagaż uzdolnień i trudności, dlatego w pierwszej kolejności należy unikać porównywania go z innymi dziećmi, nawet z podobnymi niepełnosprawnościami.

Nie ma jednej, uniwersalnej metody wspierania rozwoju niepełnosprawnych dzieci. Dlatego unikajmy programów wsparcia, które zostały opracowane dla innego dziecka.

Zagrożeniem w procesie wczesnego wspomagania rozwoju jest przestymulowanie dziecka. Nadmiar bodźców może wywołać skutek odwrotny do zamierzonego, dziecko będzie niechętnie włączać się w zalecane aktywności, a z czasem może dojść do zablokowania, a nawet regresu już posiadanych umiejętności. 

Pedagodzy specjalni zalecają, by unikać niesprawdzonych placówek terapeutycznych. Dobrym doradcą w wyborze miejsca wsparcia będzie lekarz pierwszego kontaktu. Unikajmy też zajęć zbyt forsownych, męczących i trwających zbyt długo. Zmęczone i znudzone dziecko nie będzie aktywne i produktywne.

Terapia wczesnego wspomagania rozwoju może zahamować, a czasami zatrzymać niekorzystne zmiany. Dziecko ma bardzo plastyczny mózg, dlatego odpowiednio prowadzona terapia potrafi zdziałać cuda. Na wczesnym etapie rozwoju obserwuje się znacznie większą łatwość przyswajania wiedzy oraz wrażliwość na terapię. Dlatego tak ważne jest, by diagnozować zaburzenia i podejmować pracę nad ich eliminowaniem jak najwcześniej. Dzięki wczesnemu wspomaganiu dziecko może zdobyć sprawność, której najprawdopodobniej nie osiągnęłoby bez pomocy. 

Zajęcia w ramach WWR

Oferta terapii w ramach WWR jest bardzo szeroka, składają się na nią: 

• integracja sensoryczna, 
• terapia pedagogiczna, 
• terapia psychologiczna, 
• terapia logopedyczna, Trening Umiejętności Społecznych (TUS),
• terapia ręki, 
• rehabilitacja. 

Przebieg zajęć WWR uzależniony jest od potrzeb danego pacjenta – u dzieci z nieprawidłowościami rozwoju ruchowego stosuje się przede wszystkim różne ćwiczenia usprawniające, z kolei u maluchów z zaburzeniami mowy największy nacisk kładziony jest na pracę z logopedą. 

Zajęcia mogą być prowadzone indywidualnie (szczególnie u najmłodszych dzieci) lub w małych, 2–3-osobowych grupach. W trakcie terapii dziecko jest na bieżąco oceniane przez specjalistów. W razie potrzeb dokonywane są modyfikacje opracowanego wcześniej planu. 

Metody pracy w ramach WWR

Do najczęściej stosowanych metod pracy z małym dzieckiem i jego rodziną należy metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, metoda komunikacji Christophera Knilla oraz programy aktywności Marianny i Christophera Knillów. Wykorzystuje się także metodę stymulacji NDT-Bobath (ang. Neuro-Developmental-Treatment – terapia neurorozwojowa) lub Vaclava Vojty i metodę „dobrego startu”.