Czego boją się dzieci?

Lęk to pełne napięcia oczekiwanie na pojawienie są zagrożenia. Strach jest naturalną i nieuniknioną częścią życia każdego z nas – zarówno niemowląt, przedszkolaków, młodzieży, dorosłych czy osób starszych. Strach u dziecka objawia się w czterech obszarach funkcjonowania:

• Sfera cielesna – suchość w jamie ustnej, ból brzucha, potliwość, przyspieszona akcja serca,
• Sfera poznawcza – problem z koncentracją, pamięcią,
• Sfera emocjonalna – płacz, krzyk, złość, rozdrażnienie, szukanie wsparcia,
• Sfera behawioralna – trudności w wysłowieniu się, obgryzanie paznokci, ssanie kciuka, pobudzenie nerwowe lub wycofanie.

Lęk i strach pełnią funkcję adaptacyjną w życiu dziecka. To właśnie dzięki nim maluch uczy się oceniać, na ile niebezpieczna jest dana sytuacja. Poszukuje rozwiązań, próbuje sobie z nią poradzić. Bez „nauczenia” się lęku, maluch byłby pozbawiony poczucia strachu, a tym samym o wiele częściej narażony na niebezpieczne zdarzenia. Lęk jest pożądanym elementem prawidłowego rozwoju, pozwala uniknąć niebezpieczeństwa. Spełnia adaptacyjną funkcję – mobilizuje dziecko do działań chroniących przed możliwymi zagrożeniami. Przygotowuje do działania.

Często zastanawiamy się: czego boją się dzieci? Poszukujemy odpowiedzi, by uchronić je przed lękiem i strachem. Dzieci na poszczególnych etapach rozwoju odczuwają inne, charakterystyczne lęki.

Noworodek boi się gwałtownych ruchów, nagłych zmian pozycji ciała i hałasu, na co reaguje odruchem Moro – energicznym wyprostowaniem kończyn górnych i dolnych, wygięciem pleców w łuk i odchyleniem głowy do tyłu, po czym zaciskaniem pięści. 

U małych dzieci wykształca się lęk separacyjny, czyli strach przed rozłąką, separacją, utratą rodziców. Maluszki nie lubią głośnych dźwięków, hałasów. Pojawia się lęk przed obcymi ludźmi,  który w miarę rozwoju powinien minąć. Z kolei źródłem lęków u przedszkolaków może być separacja od rodziców, zmiana otoczenia, środowiska, pójście do przedszkola. 

Niektóre dzieci boją się zwierząt, burzy, a także śmierci, która wciąż jest dla nich jeszcze abstrakcyjna.

Dzieci w wieku szkolnym boją się braku akceptacji w grupie. Przerażają je szkolne sytuacje – klasówki, oceny, komentarze rówieśników. Dzieci boją się ciemności, piwnicy, zakamarków czy pobicia. Niekiedy u uczniów pojawia się lęk przed wojną, klęskami żywiołowymi, śmiercią. 

– Jednym z najbardziej powszechnych i najdłużej utrzymujących się lęków dziecięcych jest lęk przed ciemnością. Rozpoczyna się zazwyczaj w połowie trzeciego roku życia i potrafi trwać, w tej czy innej formie, wiele lat, nawet do wieku dojrzałego – piszą Frances L. Ilg, Louis Bates Ames i Sidney M. Baker w książce Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.

W niektórych przypadkach lęk, strach jest całkowicie irracjonalny, z kolei w innych jak najbardziej uzasadniony. Jednak niezależnie od wszystkiego, nigdy nie można go bagatelizować i pozostawiać z nim dziecka samemu sobie. 

Lęk może być rezultatem bujnej wyobraźni – dzieci wyobrażają sobie duchy, czarownice, smoki, potwory. Źle znoszą widok starszych ludzi, dużych skrzydeł i różnego rodzaju elementów ze świata fantazji. Strach często pojawia się po obejrzeniu bajki, przeczytaniu książki czy po grze komputerowej. Mówimy wówczas o lęku wytwórczym. Nierzadko lęk jest konsekwencją nieprzyjemnych dla dziecka zdarzeń i sytuacji – lęk odtwórczy. Jeśli maluch przestraszył się kiedyś psa, już na samą myśl o nim będzie odczuwał lęk. 

Często mamy do czynienia z lękiem realnym, obiektywnym, który pojawia się w konkretnej sytuacji zagrożenia, towarzyszą mu przeżycia psychiczne. Z kolei lęk subiektywny, bezprzedmiotowy w postaci dyspozycji do reagowania stanami lęku w sytuacjach obiektywnie niegroźnych jest stosunkowo niebezpieczny. Dziecko staje bardzo lękliwe, boi się innych ludzi, unika ich, co skutkuje trudnościami z przystosowaniem do nowych sytuacji. Takie dziecko potrzebuje specjalistycznej pomocy. 

Stosunkowo częstym rodzajem lęków są lęki rozwojowe, które kształtują się w zależności od stadium rozwoju dziecka. U niemowląt i maluchów mają charakter wyobrażeniowy, a wraz z upływem lat stają się bardziej realistyczne i świadome.

Przede wszystkim nie traktujmy strachu jako objawu słabości. Nie unikajmy rozmów o lęku, niech nie będzie on tematem tabu. Nigdy mówmy dziecku „nie bądź tchórzem” – takie słowa na pewno mu nie pomogą. Pomagajmy nazwać uczucia, które się pojawiają, i rozmawiajmy o nich. Dajmy dziecku czas na oswojenie się ze strachem, źródłem lęku, pozwólmy, by nauczyło się z nim sobie radzić. Pokażmy, że kiedyś bało się głośnych dźwięków, obecnie nie czuje strachu. Należy podkreślić, że każdy strach mija, potrzeba tylko czasu. Niektóre sytuacje lękowe są bardzo mocno utrwalone w dziecku i w takim przypadku warto skorzystać z pomocy psychologa.