Stres w ciąży – czy szkodzi mamie i dziecku?

Ciąża jest jedną z bardziej stresujących sytuacji w życiu człowieka. Na liście 44 najważniejszych stresorów, opracowanej przez amerykańskich psychiatrów Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a, zajmuje 12. miejsce. Właściwie nie powinno to dziwić – wiadomość o dziecku wyzwala lawinę emocji, zarówno dobrych, jak i złych.

Kiedy widzimy dwie kreski na płytce testowej, pojawia się radość i spełnienie, ale też niepewność, lęk, czasem smutek, nawet żal. Trzeba przeorganizować dotychczasowy tryb życia i dostosować się do nowej roli. Z biegiem czasu pojawia się coraz więcej obaw o przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Z miesiąca na miesiąc narasta też strach przed szpitalem, porodem, komplikacjami, a także początkiem macierzyństwa. To naturalne, że boimy się tego, co nowe i nieznane.

Do przyczyn stresu w ciąży zalicza się czynniki biologiczne oraz psychospołeczne. Konflikt z partnerem i rodzinne nieporozumienia budzą ogromne emocje, a na poprawę relacji zwykle potrzeba czasu. To nie pomaga poradzić sobie z nerwami w ciąży. Poza tym są jeszcze problemy w pracy, natłok obowiązków, kłopoty finansowe… Jak widać, stresorów w życiu każdej przyszłej mamy nie brakuje.

Stres w ciąży jest nieunikniony, a kobiety brzemienne są bardziej podatne na jego działanie. Z jednej strony to wynik rewolucji hormonalnej. Z drugiej, etap kształtowania się nowej tożsamości, stawania się matką. Może to być proces bardzo obciążający, który wymaga zmierzenia się z własną przeszłością i wyobrażeniami dotyczącymi macierzyństwa. Czy zakończy się pomyślnie? Wiele zależy od sposobów reagowania na stres, jakie wypracowała u siebie przyszła matka, a także od rodzaju stresu i jego natężenia. Przekłada się to zarówno na dobrostan ciężarnej, jak i jej rozwijającego się dziecka.

Przeciętny, krótkotrwały stres w ciąży raczej nie stanowi zagrożenia. Jeśli kobieta na co dzień stawia czoło nerwowym sytuacjom i potrafi panować nad emocjami, nie musi martwić się o wpływ stresu na ciążę. Inaczej jest, gdy doświadczy się traumy albo długotrwałego stresu oraz gdy podczas ciąży nie można zapanować nad nerwami.

Jeśli przez silne zdenerwowanie ciężarna nie może spać ani jeść, czuje narastający niepokój, lęk, frustrację i coraz częstsze bóle głowy czy inne dolegliwości fizyczne, powinna poszukać pomocy u specjalisty. Taki stan jest wycieńczający, często prowadzi do depresji i niesie bardzo negatywne skutki dla dziecka.

Szkodliwy jest nie tyle sam stres, co stan psychiczny kobiety. To od niego zależy zdrowie i rozwój dziecka zarówno w życiu prenatalnym, jak i postnatalnym.

• Nastrój ciężarnej przekłada się na zachowanie płodu. Produkowane w jej organizmie hormony – kortyzol i adrenalina – mogą przenikać przez łożysko, wywołując u dziecka takie emocje, jakich doświadcza matka.
• Zestresowany płód będzie się gorzej rozwijał, jeśli hormony stresu będą zaburzać wzrost i różnicowanie komórek nerwowych oraz tworzenie nowych synaps.
• Przewlekłe napięcie nerwowe ciężarnej jest jedną z przyczyn przedwczesnego porodu i poronienia. Zestresowane matki mają cięższy poród, częściej rodzą dzieci z niską masą urodzeniową, a nawet zaburzeniami zdrowotnymi.
• Niemowlę, którego matka doświadczała w ciąży silnego stresu, częściej jest płaczliwe i gorzej śpi. Stres osłabiający rozwój mózgu dziecka może w przyszłości przynieść zaburzenia funkcji poznawczych, co da się zauważyć pod postacią problemów z koncentracją czy rozwojem mowy.

Uważa się, że im dłużej trwa stres, tym dłuższe są jego skutki. Jednym z nich może się okazać nadwaga czy otyłość u dziecka. Stres w ciąży wpływa na kształtowanie się osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) oraz odgrywa istotną rolę w programowaniu nawyków żywieniowych (decydują o tym hormony głodu i sytości – leptyna i grelina). Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób stres w ciąży zaburza rozwój psychiczny dziecka. Wiadomo natomiast z całą pewnością, że okres prenatalny jest kluczowy w rozwoju dziecka, przesądza o jego zdrowiu, determinuje charakter, programuje wzorce zachowań.

Ciążę nazywa się okresem kryzysu psychicznego. To trudny czas, pełen sprzecznych emocji i dużego obciążenia fizycznego i psychicznego. Dlatego każda ciężarna powinna mieć zapewnione właściwe wsparcie, zarówno ze strony bliskich, jak i personelu medycznego. Ważne jest, aby kobiety w razie potrzeby mogły skorzystać z opieki psychologicznej lub psychiatrycznej i dostawać wskazówki, jak radzić sobie ze stresem.

• W profilaktyce stresu w ciąży ważne miejsce zajmuje umiarkowana aktywność fizyczna na świeżym powietrzu. Ruch to najlepszy sposób na rozładowanie napięcia, a spacer w pełnym słońcu zapewnia sporą dawkę witaminy D i naturalną poprawę humoru.
• Płacz i stres w ciąży nie powinny być powodem do wstydu. Zamiast ukrywać lęki i udawać, że wszystko jest w porządku, lepiej zwerbalizować obawy, opowiedzieć o nich komuś bliskiemu. Mówienie o problemach przynosi ulgę i pomaga znaleźć rozwiązanie trudnych sytuacji.
• Lekarstwem na stres jest sen. Zmęczenie wzmaga frustrację, rozdrażnienie i niepokój. Dlatego w nerwowych sytuacjach warto porządnie się wyspać.
• Techniki relaksacyjne pozwalają skutecznie obniżyć napięcie – to m.in. taniec, joga dla ciężarnych, masaż, biofeedback, hipnoza, a także aromaterapia.
• Jeśli silne zdenerwowanie w ciąży jest reakcją na nowe doświadczenie, lękiem przed nieznanym, pomóc może rozmowa z położną, spotkania w szkole rodzenia albo odpowiednia lektura. Boimy się tego, co nieznane, a poznając to, pokonujemy lęki.