Jak dziecko oddycha w brzuchu?

Układ oddechowy rozwija się w powiązaniu z układem sercowo-naczyniowym i limfatycznym. Układ oddechowy płodu jest wyjątkowy i kluczowy dla późniejszego życia i zdrowia dziecka. W przypadku przedwczesnego porodu, to właśnie dojrzałość układu oddechowego decyduje, czy dziecko w ogóle będzie mieć szanse na przeżycie.  

Rozwój płuc i innych części późniejszego układu oddechowego zaczyna się ok. 26 dnia po zapłodnieniu.  

Część przewodzącą układu oddechowego uważa się za ukształtowaną ok. 16 tygodnia ciąży.  

Na kształtowanie płuc wpływ mają m.in. objętość płynu owodniowego, objętość klatki piersiowej płodu, czynniki genetyczne, posiłki spożywane przez matkę, zażywane przez nią leki, a także palenie tytoniu/narażenie na dym tytoniowy.  

Etapy rozwoju płuc u płodu: 

1. Faza embrionalna 4-6 tydzień życia płodowego. Powstają dwa uchyłki – związki oskrzeli głównych, które sukcesywnie dzielą się na oskrzela płatowe i segmentowe. Zaczyna się również rozwój m.in. płucnego krążenia krwi.  
2. Faza rzekomogruczołowa od ok. 5-6 do 16 tygodnia życia płodowego. Drzewo oskrzelowe ulega dalszym podziałom. Powstaje przepona i pierścienie chrzęstne w tchawicy.  
3. Faza kanalikowa (17 – 27 tydzień życia płodowego) Dotychczas gruczołowa budowa płuc przechodzi w budowę kanalikową.  Ok. 4-5 miesiąca ciąży można zauważyć ruchu klatki piersiowej (choć oczywiście jeszcze nie są związane z rzeczywistym oddechem). 
4. Faza woreczków pęcherzykowych od 28. do 36. tygodnia życia płodowego, rozwijają się woreczki końcowe, poprzedzające przewody pęcherzykowe. Od 28. tygodnia wzrasta synteza surfaktantu. Jest on niezbędny, aby dziecko po narodzinach mogło oddychać. Zapobiega zlepianiu pęcherzyków płucnych.  
5. Od 36 tygodnia życia płodowego trwa dalszy rozwój układu oddechowego, a przede wszystkim pęcherzyków płucnych. Proces ten nie kończy się w chwili narodzin, ale trwa do ok. 8 r.ż. Donoszony noworodek ma o ok. połowę pęcherzyków płucnych mniej, w porównaniu z dorosłym człowiekiem.  

Z tego względu w obecności noworodka i dziecka również należy dbać o świeże powietrze, a przede wszystkim unikać dymu tytoniowego. Niewłaściwe warunki dla dziecka mogą skutkować zwiększoną skłonnością do infekcji dróg oddechowych oraz chorobami przewlekłymi np. astmą.  

Jeśli istnieje ryzyko przedwczesnego porodu, matce podawane są kortykosteroidy (sterydy). Dzięki nim płuca u płodu dojrzewają szybciej. Dziecko urodzone przed terminem ma szanse przeżycia. W początkowym okresie samodzielny oddech może być zastępowany respiracją lub wspomagany przez CPAP.  

Płód w łonie matki również potrzebuje tlenu. Uzyskuje tlen z krwi matki. Do wymiany tlenu i dwutlenku węgla dochodzi w łożysku. To właśnie łożysko zapewnia żywienie płodu i dostarcza mu wszystkich potrzebnych składników. Tlen jest transportowany do dziecka za pomocą tzw. żyły pępkowej.  

Chociaż dziecko nie oddycha płucami przed porodem, jednak stale je do tego przygotowuje. Pływając w płynie owodniowym dziecko wciąga go do oskrzeli i płuc, ucząc się w ten sposób późniejszego oddychania. Płyn owodniowy powstaje z płynów ustrojowych matki i dziecka – np. z moczu, który wydala dziecko. Brak wód płodowych oznacza, że płuca dziecka nie mogą się rozwinąć. Dlatego do wad letalnych zalicza się również brak nerek, które są niezbędne do produkcji moczu, a co za tym idzie – do powstawania płynu owodniowego.  

Pierwszy prawdziwy oddech dziecko bierze już po porodzie. To odruch w odpowiedzi na nowe, nieznane warunki i bodźce zewnętrzne: światło, zimno itd. Zarazem z płuc wydalane są w pierwszym okrzyku resztki wód płodowych (podczas porodu naturalnego wody płodowe są wyciskane z płuc dziecka w czasie skurczy porodowych).  

Chociaż życie płodowe pod wieloma względami jest całkowicie odmienne od życia „na zewnątrz”, jednak w tym wyjątkowym czasie dziecko przygotowuje się do narodzin.  

• Rusza się! Dziecko może się obracać, kręcić, układać głową w dół – im bliżej porodu, tym częściej wybiera właśnie tę pozycję. Jednak nie odczuwa tego, tak jak ludzie „na zewnątrz”. Płód nie ma poczucia kierunków góra-dół.  
• Pod koniec pierwszego trymestru dziecko zaczyna oddawać mocz (i go wypijać…). Płyn owodniowy jest filtrowany przez nerki, a następnie z powrotem wydalany. Obecność płynu owodniowego jest bardzo ważna także dla kształtowania się płuc płodu. To niejedyna funkcja. – Worek płodowy i wody płodowe są naturalną ochroną. Są barierą przeciw bakteriom czy urazom mechanicznym oraz przed hałasem – wyjaśnia położny Tomasz Kołodziejczyk. 

Płód, który rozwija się bez wód płodowych, nie ma szans na rozwój płuc. Jest to wada letalna.  

Niebezpieczne jest również przedwczesne odejście wód płodowych. – Jest to wskazanie do preindukcji i indukcji porodu – podkreśla Ewelina Gocłowska, fizjoterapeutka ciężarnych.  

• Może mieć czkawkę, którą odczuje również mama. Może także ziewać. To wszystko są przygotowania do życia po narodzinach.  
• Po ok. 23 tygodniu ciąży obserwuje się ruchy gałek ocznych charakterystyczne dla fazy snu REM. Oznacza to, że dziecko może śnić.  
• Również na tym etapie ciąży dziecko może zaczynać myśleć, dzięki rozwojowi komórek mózgowych.  
• Po 26. tygodniu ciąży można zaobserwować mimikę twarzy, a nawet uśmiechy dziecka.  
• Pierwsze dźwięki docierają do płodu po 24 tygodniu ciąży. Nieco później, po ok. 27. tygodniu, dziecko zaczyna się wsłuchiwać w głos matki. Chociaż dociera do malucha przez powłoki i jest zniekształcony, jednak po narodzinach dzieci szybko umieją rozpoznać głos matki.  
• Dziecko „smakuje” wody płodowe. Połyka je chętniej, gdy mają słodki smak. Nie przepada za smakiem gorzkim. Różne wersje smakowe wód płodowych to oczywiście efekt posiłków spożywanych przez matkę.  
• Odczuwa emocje matki. Gdy kobieta śmieje się, dziecko fizycznie może to wyczuwać, dzięki ruchom przepony i mięśni brzucha ciężarnej. Analogicznie odczuwalne przez płód są również negatywne emocje. Dlatego tak ważne jest, aby zachowywać w ciąży spokój i unikać stresu.  
• Po 33. tygodniu dziecko reaguje na światło, które dociera do niego przez zewnętrzne powłoki.