Ile żyje komórka jajowa? Czego o niej nie wiesz?

Komórka jajowa, czyli  jajo (łac. ovum), to żeńska komórka rozrodcza (gameta), której podstawową funkcją jest udział w procesie zapłodnienia – to znaczy połączenia się z plemnikiem (gametą męską).

Komórki jajowe formują się w jajnikach jeszcze w życiu płodowym dziewczynki. Tłumaczy Karolina Waleśkiwicz-Ogórek, specjalista ginekologii i położnictwa z kliniki INVICTA:

 – Pierwsze pęcherzyki zawiązkowe powstają w okresie płodowym, ok. 16. tygodnia ciąży, a proces ich formowania kończy się ok. 6. miesiąca ciąży. W 16.-20. tygodniu liczba oogoni (niedojrzałych żeńskich gamet – przyp. red.) sięga 6-7 milinów. Jest to największa liczba tych komórek w gonadzie żeńskiej w całym życiu.

Odtąd ich pula będzie się nieuchronnie zmniejszać, by po ok. 50 latach wyczerpać się całkowicie. Ginekolożka opowiada:

– Całkowita zawartość komórek zarodkowych w korze jajnika noworodka spada do 1-2 milionów w następstwie prenatalnego zaniku oocytów (komórek dających początek komórkom jajowym – przyp. red.). Ogromna utrata komórek zarodkowych (do 5 milionów) następuje w ciągu zaledwie 20 tygodni.

Jest jeszcze kilka momentów w życiu, gdy te liczby spadają, choć już nie na tak ogromną skalę:

Na początku pokwitania liczba komórek rozrodczych zmniejsza się do 300 tys.-500 tys. W ciągu następnych 35-45 lat okresu rozrodczego 400-500 z nich zostanie wyselekcjonowanych do jajeczkowania, a liczba pęcherzyków pierwotnych będzie stale spadać do menopauzy, gdy pozostanie ich zaledwie kilkaset. W ciągu 10-15 lat przed menopauzą utrata pęcherzyków przyspiesza. Na każdy pęcherzyk, który uwalnia komórkę jajową, przypada blisko 1000 pęcherzyków przechodzących różne pod względem długości procesy zaniku.

Warto dodać, że komórki jajowe mają tyle lat, co ich „właścicielki”, i starzeją się razem z nimi.

Każda dojrzała i zdrowa komórka jajowa zawiera w sobie materiał genetyczny niezbędny do wykształcenia się zarodka, a następnie płodu. Otacza ją tzw. wieniec promienisty utworzony z komórek, które wytwarzają macierz cytoplazmatyczną zawierającą między innymi glikozaminoglikany (w tym kwas hialuronowy). Od wieńca promienistego rozciąga się wokół komórki jajowej osłonka przejrzysta. Ta posiada receptory reagujące na obecność plemników i pełni funkcję bariery ochronnej: pozwala przedostać się do wnętrza tylko jednemu plemnikowi.

Jakość komórki jajowej jest warunkowana trybem życia i przyzwyczajeniami.

– Udowodniono, że wiele substancji dostarczanych do organizmu przenika do płynu pęcherzykowego, w którym znajduje się komórka jajowa, mając tym samym wpływ na nią. Narażenie komórki jajowej, czasami wieloletnie (np. przy paleniu papierosów) na szkodliwe substancje zawarte w pęcherzyku jajnikowym prowadzi do jej degeneracji – mówi Karolina Waleśkiwicz-Ogórek.

Jakie mogą być konsekwencje tego stanu rzeczy?

 – Obniżona jakość komórki jajowej zmniejsza jej potencjał do bycia zapłodnioną oraz do podjęcia prawidłowych podziałów po zapłodnieniu. Wszystko to może skutkować problemami z płodnością lub w konsekwencji prowadzić do urodzenia dziecka chorego lub z wadami. Stąd tak ważna jest zbilansowana dieta i zdrowy tryb życia, który znacząco może wpłynąć na jakość gamet – podkreśla  ekspertka.

By dać początek nowemu życiu, komórka jajowa musi połączyć się z plemnikiem. Ta pierwsza jest statyczna, ten drugi jest bardzo ruchliwy. To nie jest jedyna różnica, która je dzieli.

W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, że o ile plemniki idą w ilość, komórka jajowa stawia na jakość. Liczby pokazują to bardzo jasno: kobieta uwalnia podczas całego życia przeciętnie 400-500 komórek jajowych. Dla porównania: mężczyzna w ciągu zaledwie jednej doby produkuje niespełna 100 milionów plemników (szacuje się, że przez całe życie może wytworzyć ich nawet 525 miliardów!). Co istotne, kobieta jajeczkuje przez około 35 lat, mężczyzna zaś wytwarza plemniki przez całe swoje życie.

Poza tym komórka jajowa i plemnik zdecydowanie różnią się wielkością. W porównaniu do niego ona jest gigantem. Niewiele osób wie, że można ją zobaczyć gołym okiem!

– Komórka jajowa ma około 0,12 mm średnicy, a więc jest czterokrotnie większa od komórki skóry i 20 razy większa od plemnika. W rzeczywistości oocyt jest wielkości ziarenka piasku i może być obserwowany gołym okiem – wyjaśnia Karolina Waleśkiwicz-Ogórek.  – Oczywiście w obrazie USG wykonywanym podczas badania ginekologicznego obserwujemy pęcherzyk jajnikowy i zobaczenie komórki jajowej jest niemożliwe.

Warto też dodać, że według najnowszych badań to komórka jajowa wybiera plemnik, a nie na odwrót! Jak wynika m.in. z raportu opublikowanego w prestiżowym magazynie „Genetics”, popularne przekonanie, że miliony plemników ścigają się w szalonym pędzie po czekającą na mecie, „bierną” komórkę jajową, jest mitem. W rzeczywistości komórka jajowa bierze znacznie większy udział w zapłodnieniu, ba, to ona decyduje o tym, który plemnik zostanie wpuszczony do środka. Najchętniej zaprasza te z nieuszkodzonym DNA, a zamyka drzwi przed wszystkimi, które wydają jej się „podejrzane”. Przyszedł więc czas, by zapomnieć o wizji czekającego biernie jajeczka i zapładniającego je plemnika „macho”!

Owulacja, czyli jajeczkowanie, to kluczowy etap cyklu menstruacyjnego. Gdy jajeczko jest dojrzałe, pęka jego osłona (pęcherzyk Graafa), w rezultacie czego komórka jajowa zostaje uwolniona. Może wówczas przemieścić się z jajnika do jajowodu, gotowa do zapłodnienia po spotkaniu z plemnikiem.

Jak długo żyje komórka jajowa po owulacji? Jedne źródła mówią, 12-18 godzin, inne – że 12-24 godziny. Przyjmuje się jednak, że czas ten wynosi około doby.

Należy jednak mieć świadomość, że możliwość zajścia w ciążę nie jest uwarunkowana jedynie tym, ile żyje komórka jajowa po pęknięciu pęcherzyka. Przy określaniu dni płodnych i niepłodnych należy wziąć pod uwagę nie tylko to, ile czasu żyje komórka jajowa, ale również… możliwości plemników. Te są w stanie przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet tydzień. Oznacza to, że w przypadku idealnego cyklu 28-dniowego do zapłodnienia może dość między 7. a 15. dniem cyklu.

Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, komórka jajowa zagnieżdża się w macicy, gdzie dochodzi do rozwoju zarodka, a następnie płodu.

Niezapłodniona komórka jajowa obumiera i jest wydalana z organizmu.