Bolące sutki, tkliwe piersi – jakie mogą być przyczyny?

Piersi to najważniejsze gruczoły skórne u człowieka. Położone na klatce piersiowej, zbudowane są z trzech rodzajów tkanek: gruczołowej, tłuszczowej i łącznej, naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwowych, otoczone węzłami chłonnymi. Ich zwieńczeniem są brodawki sutkowe, nazywane potocznie sutkami – uwypuklenia pokryte skórą o ciemniejszym zabarwieniu i pofałdowaniu, mocno unerwione, jak barometr reagujące na dotyk i podniecenie.  

W tkance gruczołowej piersi znajdują się przewody mleczne, których ujście jest w brodawkach. Karmienie potomstwa jest najważniejszym zadaniem kobiecych gruczołów piersiowych. Sutki pełnią także wiele innych funkcji, od estetycznych i erogennych po wynikające z fizjologii reakcje na najważniejsze procesy zachodzące w organizmie. Na zmiany reagują bólem, który może mieć różne podłoże. 

Do naturalnych przyczyn bólu sutków należą: 

• zmiany hormonalne związane z cyklem menstruacyjnym, 

• ciąża i laktacja, 

• menopauza, 

• wysiłek fizyczny, 

• źle dopasowana bielizna.  

Do patologicznych przyczyn bólu sutków należą: 

• stany zapalne, 

• brodawczaki i torbiele,  

• zmiany mastopatyczne, 

• nowotwory.  

Ból sutków może mieć różny charakter. Przed miesiączką charakteryzowany jest jako tkliwość i nadwrażliwość. Ból sutków podczas karmienia piersią może być palący i rwący, a kiedy dochodzi do zastoju pokarmu i zapalenia, pierś staje się gorąca i obrzmiała. Kłujący ból sutków może być skutkiem zmian w stężeniu hormonów płciowych, estrogenu i progesteronu. Piekące bóle piersi mogą towarzyszyć zmianom w kręgosłupie czy złej postawie. Ból piersi po bokach może być z kolei skutkiem zbyt ciasnego i źle dopasowanego biustonosza. Jeszcze inny charakter może mieć ból sutka ze stanem zapalnym, bolesne mogą być także wszelkie zmiany nowotworowe w piersiach.  

Jak więc widać, przyczyn bólu sutków jest wiele, a zjawisko mastalgii (bólu piersi) jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Jak się szacuje, bólu piersi doświadczyło lub doświadcza od 50 do 70 proc. kobiet w wieku rozrodczym. Około 55 proc. kobiet określa te bóle jako wywołujące dyskomfort, 22 proc. uważa, że są przykre, 13 proc. określa je jako nieznośne, a 8 proc. jako wyjątkowo silne.  

Tkliwość i inne zmiany bólowe w piersiach towarzyszą cyklowi miesiączkowemu u ok. 40 proc. kobiet w wieku rozrodczym. Na ból piersi skarżą się już nastolatki po menarche, tkliwość i bolesność piersi dla wielu kobiet jest jednym z sygnałów owulacji, powiększone i obrzmiałe piersi poprzedzają miesiączkę. Mastalgia przed okresem dotyczy zazwyczaj obu piersi. Kobiety charakteryzują ten ból jako: 

• przeszywający, 

• kłujący, 

• rwący,  

• promieniujący do łopatki albo barku, 

• wywołujący uczucie ciężkości.  

Niekiedy bolesności brodawek towarzyszy niewielkie wypływanie mleka.  

Za ból w piersiach w czasie cyklu miesiączkowego odpowiadają ulokowane w tkance gruczołowej piersi receptory dla hormonów płciowych. Zmiany stężenia estrogenów i progesteronu mogą wywoływać ból piersi w fazie lutealnej. Z powodu hormonów dochodzi do obrzęku węzłów chłonnych, co także wpływa na bolesność piersi. Tkliwość i nadwrażliwość mogą też powodować powiększone w tym czasie struktury limfatyczne.  

Ból piersi może być jednym z pierwszych objawów ciąży. Ich powiększenie, bolesność, kłucie i większa wrażliwość może wystąpić już ok. 4. tygodnia. Jest to skutkiem zmian hormonalnych i przekształceń w piersiach, które przygotowują je do wytwarzania pokarmu dla noworodka. W tym przypadku również wpływają na to zmiany stężenia hormonów towarzyszących zagnieżdżaniu się zarodka.  

Zmiany w piersiach wyraźnie widoczne są w 8. tygodniu, ale ich wielkość i kształt będzie zmieniać się dalej. Pod wpływem estrogenów mogą pojawić się wyraźne żyłki na piersiach w ciąży, które są dowodem na powiększanie się sieci naczyń krwionośnych. Zwiększone krążenie krwi pobudza do pracy gruczoły mleczne. Za powiększającymi się piersiami z trudem nadąża skóra. To dlatego mamy do czynienia z rozstępami. Dodatkowo, piersi w ciąży mogą swędzieć, boleć i być podrażnione.  

Bolesne zmiany w ciąży dotyczą także sutków. Już w 6. tygodniu stają się bardziej wypukłe, wyraźnie ciemnieją, zmienia się także kolor ich otoczki. Na to także wpływ mają zmiany hormonalne. Od 9. tygodnia na otoczkach sutków możemy już obserwować charakterystyczne różowe grudki nazywane gruczołami Montgomery’ego. Tak przygotowują się one do karmienia dziecka. Siara, czyli pierwszy pokarm pojawia się w piersiach między 16. a 20. tygodniem ciąży. Zaczyna on wypływać z piersi w trzecim trymestrze. Ten objaw także jest naturalny i ma związek ze zmianami hormonalnymi.  

Na każdym etapie ciąży i przygotowywania się organizmu do nowej roli piersi mogą boleć. Kobiety skarżą się także na mrowienie i swędzenie piersi w tym czasie.  

Szczególnie dużo problemów z sutkami jest na początku laktacji. Tuż po porodzie przystawione do piersi dziecko z niewielką jeszcze siłą wyciąga pierwsze kropelki siary, jednak z każdym kolejnym dniem pokarmu w piersiach przybywa a maluch nie jest w stanie poradzić sobie z nadmiarem. Mówimy wtedy o nawale pokarmu, który zalega w gruczołach mlekowych powodując stan zapalny, wysoką temperaturę, a przede wszystkim nieznośny ból piersi.  

Co więcej, jedynym skutecznym w warunkach domowych sposobem, który może złagodzić ból, jest wyciągnięcie nadmiaru pokarmu poprzez uciskanie piersi rękami czy przy pomocy laktatora. Operacja ta jest bardzo bolesna.  

Dodatkowym problemem początków laktacji może być także nieprzystosowanie się delikatnej tkanki brodawek sutkowych do częstego i mocnego ssania. Często dochodzi do ich podrażnienia a nawet uszkodzenia a te zmiany mogą przez pewien czad nawet uniemożliwić naturalne karmienie.  

Ból brodawek w laktacji ma zazwyczaj podłoże fizjologiczne i powinien ustąpić w ciągu pierwszych tygodni połogu. Jeśli utrzymuje się dłużej, jego przyczyną może być uszkodzenie i podrażnienie brodawek z wielu różnych powodów: 

• błędów w technice karmienia dziecka – nieprawidłowego przystawiania do piersi; 

• problemów anatomicznych zarówno u matki (zbyt mała i niewykształcona brodawka sutkowa), jak i u dziecka (krótkie wędzidełko języka); 

• intensywnego używania laktatora; 

• niecierpliwości i płaczliwości dziecka w czasie karmienia. 

Na początku laktacji nawet 1/4 matek choruje na zapalenie sutka. Pierś puchnie, staje się zaczerwieniona, powiększają się węzły chłonne w pachwinach, a w piersiach pojawia się kłujący ból. Objawom ze strony piersi towarzyszy też wysoka gorączka, bóle głowy, mięśni i stawów a także dreszcze. Taki stan należy skonsultować z lekarzem, ponieważ w wielu przypadkach może być konieczne podanie antybiotyku. Jeszcze dwie dekady temu zalecano, by podczas zapalenia sutka odstawić dziecko od piersi. Obecnie dolegliwość ta nie jest przeciwskazaniem do karmienia.  

Choć zapalenie sutka kojarzymy zazwyczaj z początkiem laktacji i pierwszymi, często niezbyt udanymi, karmieniami dziecka, przyczyn i okoliczności wystąpienia tej choroby może być znacznie więcej. Dlatego wyróżnia się połogowe i niepołogowe zapalenie sutka. 

Połogowe zapalenie sutka 

Przyczyną połogowego zapalenia sutka w większości przypadków jest infekcja bakteryjna, do której dochodzi przez uszkodzoną skórę i pęknięcia brodawki podczas karmienia. Stan zapalny może wystąpić z powodu niewłaściwej techniki karmienia dziecka i zatkania przewodu mlecznego, który powoduje zastój mleka. Zdarza się, że jego przyczyną będzie alergia, ale także choroby niezależne od ciąży, takie jak cukrzyca czy inne problemy metaboliczne, obniżona odporność, niewłaściwe odżywianie a nawet przewlekły stres.  

W zapaleniu pierś puchnie, staje się zaczerwieniona, powiększają się węzły chłonne w pachwinach, a w piersiach pojawia się kłujący ból. Objawom ze strony piersi towarzyszy też wysoka gorączka, bóle głowy, mięśni i stawów a także dreszcze. Taki stan należy skonsultować z lekarzem, ponieważ w wielu przypadkach może być konieczne podanie antybiotyku. Jeszcze dwie dekady temu zalecano, by podczas zapalenia sutka odstawić dziecko od piersi. Obecnie dolegliwość ta nie jest przeciwskazaniem do karmienia. 

Niepołogowe zapalenie sutka 

Stan zapalny może pojawić się także w piersi u kobiety, która nie była w ciąży i nie karmi dziecka. Najczęściej jest on powikłaniem zmian mastopatycznych w piersiach, ale jest także wiele innych czynników. Należą do nich: 

• problemy z tarczycą,  

• powiększanie piersi implantami, 

• zakażenie gruczołów potowych i łojowych w okolicach piersi, 

• zażywanie niektórych leków, np. obniżających ciśnienie krwi, 

• hiperprolaktynemia (zaburzenie czynności przysadki mózgowej). 

W piersi może także powstać tzw. ropień Montgomery’ego, będący stanem zapalnym jednego z gruczołów w brodawce sutkowej. 

Niepołogowe zapalenie sutka może wystąpić u kobiety na każdym etapie jej życia, choć w okresie laktacji takich przypadków jest zdecydowanie najwięcej. 

Kłujący ból sutka może towarzyszyć wielu problemom zdrowotnym o podłożu hormonalnym i mięśniowo-szkieletowym. Może być także sygnałem wielu poważniejszych dolegliwości. Jak wskazaliśmy wyżej, tego rodzaju ból może pojawić się w tkance gruczołowej piersi w trakcie cyklu miesiączkowego i w okresie okołomenopauzalnym. Na jego nasilenie mają wpływ hormony, a zwłaszcza poziom estrogenów.  

Kłujący ból w obu piersiach albo w jednej może wynikać z urazów i przeciążeń mięśni piersiowych po intensywnych ćwiczeniach fizycznych. Taki objaw może pojawić się także jako konsekwencja niewłaściwej postawy ciała czy pozostawania długo w nienaturalnej i niewygodnej pozycji.  

Kłującym bólem, który odczuwamy w piersiach, może manifestować się stan zapalny nerwów. Nerwobóle mogą mieć charakter uogólniony lub lokować się w jednej piersi.  

Część kobiet łączy kłujący ból piersi z problemami sercowo-naczyniowymi. Takich przypadków jest bardzo mało, dla serca typowy jest promieniujący ból od środka klatki piersiowej. Kłujący ból bywa jednak bardzo niepokojący z powodu serca, co zwiększa stres i zdenerwowanie. Warto skonsultować problem z lekarzem.  

Kłujący i silny ból może towarzyszyć występowaniu brodawczaka, który lokuje się w przewodach mlecznych powodując w nich stany zapalne i ropnie. Częściej jest to przypadłość kobiet po 40.-50. roku życia a przy ucisku brodawki wydziela się surowiczy płyn, niekiedy z krwią. Taki objaw koniecznie trzeba skonsultować z lekarzem, który usunie źródło zakażenia. Jeżeli chodzi o choroby nowotworowe – zazwyczaj nie powodują one bólu, zwłaszcza kiedy są małe.

Pieczenie sutków, czyli doświadczanie stanu, kiedy są one gorące i bolesne jest codziennością części kobiet w ciąży. Objaw ten jest częstą przypadłością także w czasie karmienia piersią, zwłaszcza kiedy brodawki sutkowe zostały podrażnione lub uszkodzone, a także w okresie menopauzy.  

Pieczenie piersi może towarzyszyć stanom zapalnym i bardzo szybko pojawiają się kolejne objawy, takie jak temperatura, obrzęk i ból piersi. Piekące bóle piersi mogą towarzyszyć zwyrodnieniom w odcinku piersiowym kręgosłupa i garbieniu się. Pieczenie może być objawem alergii na nowy krem, proszek w którym została wyprana bielizna, plastikowe elementy biustonosza czy silikonowe implanty w piersiach.  

Kiedy pieczenie w piersiach jest uciążliwe i nie znajdujemy wyraźnej przyczyny, warto skonsultować się z lekarzem.  

Na ból piersi mogą pomóc różne domowe sposoby, oczywiście leki przeciwbólowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne, zmiany w trybie życia i sposobie ubierania się. Kiedy cykliczna mastopatia jest bardzo uciążliwa i w każdym cyklu utrudnia codzienne funkcjonowanie, można poszukać odpowiedniej terapii hormonalnej.  

U części kobiet bolącym piersiom ulgę przyniosą kompresy z ciepłej wody z ziołami, sprawdzi się zastosowanie dobrze dobranego kremu, łagodny masaż z ominięciem nadreaktywnych brodawek, prysznic naprzemienny ciepłą i zimną wodą, okłady z olejków eterycznych, unikanie wysiłku fizycznego. By nie dochodziło do gromadzenia wody w piersiach, warto pamiętać o ograniczeniu w diecie soli, cukru i kofeiny. Medycyna ludowa proponuje na nawał pokarmu i zapalenie piersi okłady z liści kapusty, które wykazują działanie przeciwzapalne.