FAS. Czym jest alkoholowy zespół płodowy?

Płodowy zespół alkoholowy (FAS – ang. Fetal Alcohol Syndrome) jest poważnym stanem chorobowym, dotykającym dzieci narażone na ekspozycję na alkohol w okresie prenatalnym. 

Alkohol znajduje się na liście produktów zakazanych w diecie przyszłych mam, gdyż jest on niezwykle toksyczny. Spożywany w ciąży przedostaje się do organizmu płodu (za pośrednictwem łożyska) i zaburza jego prawidłowy rozwój, powodując uszkodzenie układu nerwowego i zahamowanie wzrostu dziecka. Co istotne, zespół FAS jest nieuleczalny i nie występuje u potomstwa kobiet, które podczas ciąży stosowały abstynencję alkoholową.

Syndrom FAS charakteryzuje się uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego i występowaniem różnego rodzaju wad fizycznych i psychicznych. Do najbardziej charakterystycznych objawów FAS można zaliczyć:

• niską wagę urodzeniową i jej powolny wzrost w okresie niemowlęcym, 
• niewielką i wąską główkę dziecka,
• zmiany w fizjonomii twarzy dziecka (zadarty i krótki nos, wąskie i blade usta, opadające powieki, szerokie rozstawione oczy, nisko osadzone uszy, krótka szyja, niewielka żuchwa i cofnięty podbródek), 
• zaburzenia równowagi, 
• zaburzenia koordynacji ruchowej, 
• problemy z koncentracją uwagi, 
• problemy z pamięcią, 
• nadpobudliwość ruchowa, 
• brak potrzeby nawiązywania kontaktów interpersonalnych, 
• skłonność do zachowań agresywnych i przemocowych, 
• skłonność do depresji i zaburzeń lękowo-nerwicowych,
• zwiększone ryzyko wystąpienia wad serca i nerek. 

Jak rozpoznać FAS?

Syndrom FAS zwykle diagnozuje się już w okresie noworodkowym. Przy rozpoznawaniu ocenia się: 

• charakterystyczne defekty występujące na twarzy dziecka, 
• niepełnosprawność rozwojową dziecka, 
• zaburzenia pracy układu nerwowego dziecka, 
• spożywanie alkoholu przez matkę podczas ciąży. 

FAS u noworodka – jak wygląda syndrom FAS?

Płodowy zespół alkoholowy w znacznym stopniu wpływa na jakość życia dziecka już od okresu niemowlęcego. Jego symptomy utrudniają codzienne funkcjonowanie i opiekę nad noworodkiem, który może być bardziej wrażliwy na bodźce zewnętrzne niż zdrowe dzieci. Ponadto niemowlęta z FAS często są rozdrażnione i nadmierne aktywne, a także mają problemy z zasypianiem. Obserwuje się u nich również opóźniony rozwój mowy, a także problemy z motoryką – dzieci z FAS później niż rówieśnicy zaczynają mówić, raczkować i stawiać pierwsze kroki. 

Skutki picia alkoholu w ciąży w postaci zespołu FAS są szczególnie uciążliwe dla dziecka w okresie przedszkolnym i szkolnym. Zwykle ma ono problemy w nauce – zmaga się z trudnościami w przyswajaniu i zapamiętywaniu informacji, zrozumieniu poleceń nauczyciela oraz ma problemy z koncentracją. Dzieciom z FAS trudno jest zrozumieć pojęcia abstrakcyjne, metafory, wieloznaczności itp. Często biorą wszystko zbyt dosłownie, przez co mogą mieć problemy z nawiązywaniem kontaktów interpersonalnych. Ponadto dzieci zmagające się z tą chorobą mogą w ogóle nie odczuwać chęci ich utrzymywania. Nie ułatwia tego również fakt, że nie kontrolują swoich emocji, przejawiając przy tym skłonność do zachowań agresywnych i przemocowych. Co więcej, dzieci z FAS często mają problem z przechodzeniem z klasy do klasy oraz zakończeniem edukacji szkolnej.

Dorosłe życie z syndromem FAS również nie jest łatwe – ludziom dotkniętym tym zespołem chorobowym trudno jest osiągnąć samodzielność i niezależność życiową. Takie osoby często nie mogą odnaleźć się w społeczeństwie, a skłonność do agresji i zmienność humorów może być destrukcyjna dla ich psychiki. Często tracą kontrolę i nie panują nad swoimi zachowaniami. Może to skutkować zamknięciem w sobie, depresją, zaburzeniami nerwicowymi i lekowymi. Z uwagi na trudności z funkcjonowaniem w społeczeństwie mogą zmagać się również z problemami finansowymi i nadmiernym poczuciem samotności. Często najbliższa rodzina jest jedyną opoką ludzi zmagających się z FAS. 

Kiedy można rozpoznać FAS u niemowląt? 

Syndrom FAS u niemowląt można rozpoznać już w pierwszym miesiącu ich życia. Jednakże zdaniem wielu badaczy w Polsce wiedza na temat wad wrodzonych, będących następstwem spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży, wciąż jest niewystarczająca. Wobec tego zespół FAS jest często diagnozowany w późniejszych etapach życia dziecka – wówczas, gdy dziecko ma problemy z rozwojem mowy, zmaga się z trudnościami w nauce czy też wykazuje nadmierną skłonność do agresji. Co więcej, w niektórych przypadkach objawy zespołu FAS mogą być błędnie przypisywane innym jednostkom chorobowym.

Syndrom FAS jest nieuleczalny – nie ma na niego lekarstwa ani też usystematyzowanego postępowania terapeutycznego. Jego objawy pojawiają się już podczas okresu noworodkowego i towarzyszą człowiekowi przez całe życie. Jednakże odpowiednio wczesne rozpoznanie i podjęta interwencja mogą znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia dziecka oraz zminimalizować ryzyko wystąpienia wtórnych problemów zdrowotnych. 

Co więcej, wczesne zdiagnozowanie zespołu FAS pozwala posłać dziecko do odpowiedniej placówki edukacyjnej, w którym otrzyma ono fachową pomoc pedagogów, psychologów i logopedów. Niezwykle istotne jest dostosowanie różnych sfer życia do specyficznych wymagań dziecka zmagającego się z FAS.

Podstawą profilaktyki FAS jest abstynencja alkoholowa przez cały okres ciąży. Jednym z często powielanych mitów na ten temat jest przekonanie, wedle którego alkohol nie jest szkodliwy ani dla przyszłej matki, ani dla rozwijającego się płodu, jeśli jest spożywany w niewielkich ilościach i na początku ciąży. 

Faktem jest, że alkohol jest niezwykle toksyczny i należy się go wystrzegać przez całą ciążę. Co więcej, mózg dziecka jest najbardziej wrażliwy na destrukcyjne właściwości alkoholu w pierwszym trymestrze ciąży. Nie bez znaczenia w tym kontekście jest również to, że alkohol bardzo szybko dociera do płodu i wywołuje spustoszenie w jego organizmie.