Alkohol na początku ciąży – czy jest szkodliwy?

Przygotowanie do rodzicielstwa powinniśmy zaczynać na wiele miesięcy przed poczęciem. Dlaczego tak wcześnie? Wyniki badań wskazują na związek stanu zdrowia dziecka z alkoholem spożywanym przez rodziców na przestrzeni kilku miesięcy przed zapłodnieniem. 

Ponadto wiadomo, że spożywanie alkoholu przed ciążą może utrudniać poczęcie. Dotyczy to obojga partnerów, a nie tylko kobiet. Negatywny wpływ alkoholu na nasienie oznacza nie tylko pogorszenie jego jakości i zmniejszenie liczby plemników, lecz również może przyczyniać się do poważnych uszkodzeń w przekazywanym genomie. 

Dlatego zaleca się, aby na około 3 miesiące przed rozpoczęciem starań o dziecko przyszli rodzice oboje zrezygnowali z alkoholu lub co najmniej znacząco ograniczyli jego spożycie. Pamiętaj, że dieta rodziców (a także stosowanie używek) może przełożyć się na stan zdrowia dziecka przez resztę jego życia.

Spożywanie alkoholu w ciąży zwiększa ryzyko poronienia. Wynika to z faktu, że alkohol zaburza powstawanie i prawidłowe funkcjonowanie nowych komórek, a także uszkadza istniejące układy. Oznacza to, że zarówno płód, jak i łożysko mogą rozwijać się nieprawidłowo i niewłaściwie funkcjonować, co przyczynia się do poronień.  

Szczególnie picie alkoholu w pierwszym trymestrze oznacza wysokie ryzyko straty ciąży. W dalszym przebiegu ciąży alkohol może przyczyniać się do poronień i przedwczesnych porodów. 

Łożysko nie chroni dziecka przed szkodliwym wpływem alkoholu. W zależności od trymestru ciąży, ilości alkoholu i częstotliwości jego spożywania, może dojść do różnego rodzaju wad rozwojowych u płodu. Co więcej, każda ilość alkoholu lub narkotyków może mieć szkodliwy wpływ na przebieg ciąży.

Alkohol spożywany na początku ciąży ma najbardziej znaczący wpływ na rozwój płodu. Pierwszy trymestr to czas, w którym kształtują się najważniejsze układy i narządy. Jednak kolejne miesiące również są bardzo ważne dla rozwoju płodu. Dlatego tak istotna jest abstynencja matki. 

• Skutki picia alkoholu w pierwszym trymestrze: zwiększone ryzyko poronienia, ryzyko obumarcia płodu. Pod wpływem alkoholu dochodzi do wad rozwojowych wszystkich narządów m.in. serca, wątroby, kończyn, twarzoczaszki (uszu, oczu, nosa, zębów, podniebienia), pojawiają się uszkodzenia układu nerwowego u płodu. 
• Skutki picia alkoholu w drugim trymestrze: zwiększone ryzyko poronienia, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenia twarzoczaszki i kończyn (zmiany dysmorficzne, uszkodzenia mięśni, skóry, kości).
• Skutki picia alkoholu w trzecim trymestrze: zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu, ponadto uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, mózgu, narządów zmysłów (wzrok, słuch), niska waga urodzeniowa. 

Wskutek spożywania alkoholu w ciąży dochodzi do wielu zaburzeń mieszczących się w Spektrum Alkoholowych Uszkodzeń Płodu (FASD). Co ważne, do zaburzeń rozwojowych może dojść u potomstwa pijącego ojca, który przekaże uszkodzone alkoholem nasienie. Uważa się również, że wady i uszkodzenia genetyczne spowodowane alkoholem mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie. 

Najbardziej znany jest płodowy zespół alkoholowy – FAS. Inne zespoły powodowane spożywaniem alkoholu przez kobietę w ciąży to: 

ARBD– poalkoholowy defekt urodzeniowy obejmujący zmiany budowy ciała, zaburzone możliwości ruchowe, uszkodzenie zmysłów;

ARND– poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego;

FAE– czyli alkoholowy defekt płodowy, w którym nie ma typowych dla FAS cech wyglądu;

FARC– poalkoholowe zaburzenie rozwoju płodu;

PFAS– częściowy zespół alkoholowy płodu, oznaczający w szczególności problemami w obrębie układu nerwowego, co powoduje trudności w nauce oraz zaburzenia emocjonalne i psychiczne.

Uważa się, że co najmniej połowa ciąż nie jest planowana. W związku z tym wiele kobiet nie wie, przynajmniej na początku, że powinny zmienić dietę, zrezygnować z alkoholu lub innych używek. Potwierdzają to badania ankietowe wykonane przez Agatę Białas, magister pielęgniarstwa, autorkę prac na temat FASD: – Podczas zbierania materiałów do moich artykułów korzystałam z ankiet jako metody badawczej. W grupie badawczej osób w wieku 18–40 lat zdecydowana większość, czyli 97 proc., wie o wpływie alkoholu na rozwój płodu. Niewiele mniej, czyli 92 proc., uważa, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla kobiety ciężarnej. Ale jednocześnie aż 78 proc. ankietowanych kobiet przyznało, że zdarzyło im się pić alkohol, gdy były w ciąży – zauważa autorka badań. 

Jakie mogą być skutki nieświadomego picia alkoholu w ciąży? Medycy potwierdzają – nawet niewielka ilość alkoholu może mieć szkodliwy wpływ na rozwój płodu. Nie ma bezpiecznej ilości alkoholu w ciąży.

Uważa się jednak, że jeśli w pierwszych czterech–pięciu tygodniach ciężarna nie była świadoma tego stanu, istnieje szansa, że uszkodzone komórki rozwijającego się zarodka zostaną zastąpione nowymi. W przypadku wystąpienia poważnych uszkodzeń i wad rozwojowych często dochodzi do samoistnych poronień. To naturalny mechanizm selekcji chorych organizmów. 

Istnieje więc możliwość, że jeśli piłaś w pierwszych tygodniach ciąży, płód urodzi się bez wad. Nie ma jednak takiej pewności, dlatego nigdy świadomie nie ryzykuj. Gdy tylko dowiesz się o ciąży, bezwzględnie zrezygnuj z używek: alkoholu czy papierosów. 

Poinformuj lekarza prowadzącego o swoich obawach, jeśli zdarzyło ci się pić alkohol na początku ciąży. Ginekolog sprawdzi dobrostan płodu w badaniach i poinformuje o diecie oraz suplementacji optymalnej na czas ciąży.

Słynna lampka czerwonego wina to jeden z najczęściej powtarzanych szkodliwych ciążowych mitów. Nie ma bezpiecznej ilości alkoholu w ciąży. Nie jest również prawdą, że wino działa korzystnie na przebieg ciąży. Ponadto nawet piwo sprzedawane jako bezalkoholowe w rzeczywistości może zawierać śladowe ilości alkoholu. – To zatrważające, ale prowadząc badania dowiedziałam się, że 92 proc. ankietowanych kobiet nawet w trakcie ciąży spotkało się ze stwierdzeniami w stylu lampka alkoholu czy szklanka piwa jeszcze nigdy nikomu nie zaszkodziła – dodaje Agata Białas. 

Nawet jeśli znasz osoby, które piły w ciąży i mają zdrowe dzieci, nie licz, że tak samo będzie w przypadku twojej ciąży. Poza tym uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego nie są widoczne gołym okiem. 

Picie alkoholu w czasie ciąży może powodować, że dziecko będzie mieć m.in. problemy w nauce, trudności z liczeniem, zaburzenia emocjonalne i psychiczne, problemy z koncentracją, brak poczucia czasu, obniżony iloraz inteligencji. Kilka „niewinnych” drinków może oznaczać nieodwracalne skutki dla dziecka na resztę jego życia. – Skutki spożywania alkoholu w czasie ciąży wpływają wyłącznie negatywnie na rozwijający się płód. Najbardziej na degradację narażony jest mózg, ale uszkodzeniu mogą ulec wszystkie narządy dziecka, u którego mogą wystąpić nieodwracalne i trwałe zaburzenia psychiczne i fizyczne – podkreśla Agata Białas.

Ekspertka: Agata Białas, mgr pielęgniarstwa, doktorantka Wydziału Nauk o Zdrowiu na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi, autorka artykułów w dziedzinie pielęgniarstwa, ginekologii i neonatologii, takich jak min. „Skutki spożywania alkoholu przez kobiety ciężarne w ujęciu społecznym. FASD – co o nim wiemy?”, opublikowanego na łamach nursing.com.pl, portalu tworzonego przez PZWL Wydawnictwo Lekarskie.