Ospa – jak leczyć u dziecka?

Ospę wietrzną kojarzymy przede wszystkim ze swędzącą wysypką (osutką). Jednak symptomem tej choroby są nie tylko wykwity pęcherzykowe – te pojawiają się w drugiej kolejności. Zwykle najpierw występują tzw. objawy zwiastunowe, które łatwo przypisać zwykłemu przeziębieniu lub innym częstym u dzieci chorobom infekcyjnym układu oddechowego.

Pierwsze oznaki ospy to podwyższona temperatura ciała, ból głowy, mięśni, stawów i ogólne osłabienie. Niekiedy początek choroby przynosi katar, ból gardła i związane z nim pogorszenie apetytu. Po 1–2 dniach pojawia się wysypka. 

Na początku to liczne rumieniowe plamki na tułowiu, które stopniowo rozsiewają się po całym ciele. Krostki są dosłownie wszędzie – na twarzy i owłosionej skórze głowy, a nawet na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła. Wysypka obejmuje także klatkę piersiową, plecy, pośladki, genitalia, również kończyny, chociaż zwykle omija dłonie i stopy. Skóra dziecka z ospą przypomina obraz gwiaździstego nieba.

Ospa to choroba zakaźna wywołana przez Varicella-zoster (VZV) – wirusy z rodziny Herpesviridae, do której należą również wirusy opryszczki. Te drobnoustroje są szeroko rozpowszechnione i wysoce zaraźliwe. Do zakażenia VZV dochodzi podczas bezpośredniego kontaktu lub na drodze kropelkowej. Wirusy ospy przenoszą się z ruchem powietrza nawet na odległość kilkudziesięciu metrów, stąd wzięła się nazwa wywoływanej przez nie choroby – ospy wietrznej, czyli niesionej wiatrem. 

Ospą można zarazić się wszędzie. W przychodni, aptece, nawet na przystanku. Jednak najczęstszym ogniskiem choroby są żłobki, przedszkola i szkoły. Jeśli w grupie czy klasie znajdzie się chore dziecko, przekaże patogen większości kolegów i koleżanek. To częsty scenariusz, ponieważ zakaźność dla otoczenia rozpoczyna się jeszcze przed wystąpieniem wysypki. Okres zakaźny ospy zajmuje około dwóch tygodni. Zaczyna się 1-2 dni przed pojawieniem się pierwszych objawów choroby i trwa do momentu, gdy krostki przyschną, zmienią się w strupki i odpadną. 

Ospa wietrzna u dzieci rzadko jest bezobjawowa, choć często ma łagodny przebieg. Łagodny, czyli niepowikłany, lecz nie nieuciążliwy. Choroba przynosi stan podgorączkowy lub gorączkę, a podwyższona temperatura ciała utrzymuje się 1-5 dni. Do tego dochodzą różne objawy grypopodobne oraz charakterystyczna wysypka z nasilonym świądem. 

Przebieg ospy – obraz kliniczny

• Okres objawów zwiastunowych – 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki chory skarży się na osłabienie, złe samopoczucie, bóle głowy, mięśni, dolegliwości żołądkowe oraz nosowo-gardłowe. Ma gorączkę i słaby apetyt.
• Okres osutkowy – najpierw wysypka przybiera postać nielicznych plam rumieniowych, które stopniowo rozsiewają się i rosną, osiągając średnicę 5-10 mm i wypełniając się przezroczystym płynem. Po 2-3 dniach powstają krostki, a treść pęcherzyków mętnieje. W kolejnych 3-4 dniach krostki zmieniają się w strupki i zaczynają odpadać. 
• Po przechorowaniu ospy chory nabywa odporności, lecz wirus wciąż pozostaje utajony w zwojach nerwowych, a pod wpływem różnych bodźców może się uaktywnić i wywołać półpasiec. 

Powikłania po ospie

Powikłania po ospie są rzadkie, lecz bardzo groźne. Najczęściej to m.in.:

• wtórne bakteryjne zakażenie wykwitów skórnych,
• inwazyjne zakażenia paciorkowcowe,
• zapalenie płuc,
• zapalenie móżdżku, 
• zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych.

Na ciężki przebieg choroby najbardziej narażone są noworodki bez ochronnych przeciwciał od matki, dzieci z zaburzeniami immunologicznymi oraz dorośli, zwłaszcza kobiety w zaawansowanej ciąży. Uważa się, że im później przechodzi się ospę, tym gorzej się ją znosi. Jednak to, jak przebiega ospa u dzieci i dorosłych, zależy od różnych czynników. To choroba nieprzewidywalna, dlatego tym bardziej należy jej zapobiegać.

Na wiele chorób wirusowych nie ma leku przyczynowego. Wyjątkiem są infekcje wywołane przez wirusy z rodziny Herpes wrażliwe na akcylowir. Mimo to leków przeciwwirusowych nie podaje się dzieciom poniżej 13. roku życia z prawidłową odpornością, które są w stanie samodzielnie zwalczyć chorobę. W takich przypadkach skuteczność leczenia przeciwwirusowego jest bardzo niska, a ryzyko uodpornienia się patogenu na lek wysokie. Dlatego małym pacjentom zwykle zaleca się jedynie leczenie zachowawcze: 

• środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, głównie z paracetamolem (ibuprofen może zwiększać ryzyko nadkażeń),
• leki przeciwświądowe – przeciwhistaminowe I generacji,
• odpowiednią pielęgnację – codzienne kąpiele, odkażanie wykwitów antyseptykami (np. z oktenidyną).

Popularne dawniej domowe sposoby na ospę dziś uznaje się za nieskuteczne, a nawet szkodliwe. Zasypywanie wykwitów pudrem nie sprzyja higienie i może prowadzić do nadkażeń bakteryjnych.

Podstawową metodą zapobiegania ospie są szczepienia ochronne, które zapewniają skuteczną i trwałą ochronę. Szczepienia przeciw VZV są obowiązkowe i bezpłatne, ale nie dla wszystkich dzieci. Z refundowanych szczepień mogą skorzystać m.in.:

• dzieci poniżej 12. roku życia z grupy podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej,
• podopieczni zakładów pielęgnacyjnych, opiekuńczych, leczniczych, terapeutycznych, rodzinnych domów dziecka i ośrodków preadopcyjnych,
• maluchy uczęszczające do żłobków i klubów dziecięcych. 

Pediatrzy zalecają, aby ze szczepień skorzystały wszystkie dzieci. Pierwszą dawkę najlepiej podać pomiędzy 12. a 18. miesiącem życia, kolejną po upływie 3 miesięcy. To najlepszy sposób, aby uchronić pociechę przed ciężkim przebiegiem ospy wietrznej i jej poważnymi powikłaniami, a także zmniejszyć ryzyko zachorowania na półpasiec.

Dostępna w Polsce szczepionka przeciw ospie jest dobrze tolerowana i rzadko wywołuje powikłania poszczepienne. Najczęstszym jest zaczerwienienie, obrzęk, bolesność po zastrzyku, rzadziej gorączka i wysypka. Szczepionka stymuluje odporność i zmniejsza ryzyko zachorowania na ospę i jej ciężkiego przebiegu. Warto ją wykonać i uniknąć zachorowania. To znacznie bezpieczniejszy sposób profilaktyki niż popularne jeszcze niedawno ospa party.