Planowanie motoryczne – jak je rozwijać u dziecka?

Żeby wyjść z domu na podwórko, trzeba włożyć buty – otworzyć szafę, wyjąć odpowiednie, dobrane do pory roku obuwie, usiąść, włożyć buty, zasznurować je… Wszystkie te następujące kolejno po sobie czynności są naturalne i wykonywane automatycznie. A teraz wyobraźmy sobie, że mamy zrobić to pierwszy raz w życiu. Ta prozaiczna czynność staje się naprawdę dużym wyzwaniem.

Planowaniem motorycznym określamy zaplanowanie i wykonanie konkretnych czynności ruchowych. Jest to bardzo złożony proces, który angażuje nasz mózg, zmysły i części ciała, a także pamięć, mowę, umiejętność myślenia i zdolności poznawcze. Planowanie motoryczne wpływa na zarówno rozwój motoryki małej (ręce i stopy), jak i dużej (całe ciało), a w konsekwencji przekłada się na samodzielność dziecka.

Choć w niektórych opracowaniach terminów „planowanie motoryczne” i „praksja” używa się zamiennie, zdaniem Anity Rachubińskiej, fizjoterapeutki z Centrum Wspomagania Rozwoju IntegrAACja, to nie do końca to samo. Planowanie motoryczne to po prostu część praksji. Praksja jest szerszym terminem. Poza wymyślaniem, organizowaniem i przeprowadzaniem sekwencji nieznanych czynności obejmuje również wizualizację przedsięwzięcia.

Na czym polega praksja? Po pierwsze, jest to stworzenie idei (wyobrażenia czynności i wizualizowania jej skutków), po drugie – wykorzystanie sensorycznych informacji zwrotnych do określenia początkowej pozycji ciała. Po tych przygotowaniach następuje działanie, czyli wykonanie w określonej kolejności odpowiednich kroków, z których składa się czynność. 

Słabo rozwinięta umiejętność planowania motorycznego może prowadzić do wystąpienia u dziecka wielu trudności w obszarze dużej i małej motoryki. Mamy wówczas do czynienia z dyspraksją, czyli deficytami w zakresie planowania oraz wykonania nowego działania motorycznego.

Wspieranie dziecka na drodze do rozwoju planowania motorycznego to nic innego, jak uczenie go nowych umiejętności. – Zacznijmy od wszystkich zabaw paluszkowych, najprostsze to „Gotowała sroczka jagiełki” czy „Wchodzi kominiarz po drabinie”. To przecież najlepszy trening motoryczny – mówi nasza ekspertka. 

Kluczowa jest samodzielność dziecka. Rodzic musi przestać wyręczać je we wszystkim i zaakceptować fakt, że samodzielność, choć początkowo wiąże się z nieporadnością czy bałaganem, jest niezbędnym czynnikiem jego prawidłowego rozwoju. Wspierając samodzielność dziecka, budując jego wiarę we własne możliwości, dajemy mu rzecz bezcenną – budujemy pewność siebie, która zaprocentuje w późniejszym życiu. Oczywiście wszystko musi się odbywać w granicach zdrowego rozsądku, z troską o bezpieczeństwo.

Ćwiczenia poprawiające planowanie motoryczne to przede wszystkim codzienne czynności. Zamiast siedzieć przed telewizorem czy tabletem, nasze dzieci muszą zacząć się ruszać i doświadczać:

• tańca, poruszania ciałem, wyklaskiwania lub wystukiwania rytmów;
• chodzenia boso – może to być ogród, park, plaża, a nawet las, niekoniecznie od razu designerska ścieżka sensoryczna; świetnym sposobem jest stworzenie wspólnie z dzieckiem takiej ścieżki w przydomowym ogrodzie – wydzielenie odpowiednich obszarów i wysypanie w nich rozmaitych dostarczających bodźce materiałów: piasku, drobnych kamieni, szyszek, patyczków;
• ćwiczeń ruchowych według instrukcji słownej – dziecko ma skakać „jak żabka”, kicać „jak królik”, wyciągać szyję „jak żyrafa”, chodzić na zmianę na piętach I palcach, kłaść się na plecach i brzuchu;
• naśladowania różnych pozycji ciała innych osób;
• zabaw paluszkowych i wszelkich ćwiczeń małej motoryki, takich jak: rysowanie, kolorowanie konturu, obrysowywanie dłoni, lepienie z plasteliny, malowanie palcami, wyszukiwanie drobnych elementów w kaszy/ryżu/grochu, wycinanie, klejenie, nawlekanie koralików;
• codziennej aktywności ruchowej na świeżym powietrzu (plac zabaw, trampolina, gra w piłkę, jazda na rowerze, pływanie).

Trening planowania motorycznego może się okazać i dla rodziców, i dla dzieci początkiem nowej wspólnej przygody, pasji, która nie tylko przełoży się na większą wiarę we własne możliwości i samodzielność dziecka, ale również pogłębi wzajemne relacje.