Krztusiec u dzieci – czym jest?

Krztusiec, znany także jako koklusz, to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych. Stan zapalny tchawicy i oskrzeli spowodowany jest zakażeniem toksynami wytwarzanymi przez pałeczkę krztuśca Bortedella pertussis. – Do zakażenia B. pertussis dochodzi drogą powietrzną podczas bezpośredniego kontaktu z osobą chorą. Wskaźnik podatności na zakażenie jest bardzo wysoki i wynosi ok. 90 proc., przy czym ryzyko jest najwyższe w przypadku kontaktu w pierwszych 2 tygodniach choroby – piszą autorzy artykułu „Krztusiec – od historii do współczesności”. 

Choroba przebiega w trzech fazach:

• Faza nieżytowa trwa od jednego do dwóch tygodni.
• Faza napadowa trwa od dwóch do czterech tygodni.
• Faza zdrowienia może trwać nawet kilka miesięcy.

Przechorowanie krztuśca nie gwarantuje odporności na całe życie, dlatego tak ważne są profilaktyczne szczepienia ochronne. Szczególnie u maleńkich dzieci, u których ta choroba jest zagrożeniem życia. 

Co ważne, krztusiec zazwyczaj występuje u dzieci w wieku od 0 do 4 lat, ale może także atakować dorosłych. Choroba może wystąpić nawet u noworodków, ponieważ rodzimy się, nie mając wrodzonej odporności nabytej od matki.

Najważniejszym objawem krztuśca jest silny, napadowy kaszel, który wiele osób określa, jako „szczekanie” czy „pianie”. Dochodzą do tego duszności i świsty przy wdychaniu powietrza. 

Krztusiec należy podejrzewać, kiedy napadowy kaszel utrzymuje się ponad 7 dni, a zwłaszcza kiedy nasila się nocą. Krztusiec nie jest jednak łatwo rozpoznać, ponieważ w fazie nieżytowej objawy nie są jednoznaczne. U małych dzieci do złudzenia przypominają infekcję dróg oddechowych: dziecko ma suchy kaszel, niewielki katar i stan podgorączkowy. 

W fazie napadowej dziecko zanosi się kaszlem na jednym wydechu, z trudem i świstem łapie powietrze. Ataki kaszlu są tak silne i męczące, że niekiedy wywołują torsje. 

– Złotym standardem laboratoryjnego potwierdzenia zachorowania na krztusiec jest hodowla B. pertussis z materiału pobranego metodą wymazu z gardła lub głębokiego wymazu z nosa. Materiał pobiera się wymazówką […].  Pobrany materiał jest wrażliwy na wysuszenie, dlatego należy go jak najszybciej dostarczyć do laboratorium, gdzie zostaje umieszczony w specjalnym podłożu. Ograniczeniem tej metody jest fakt, że do badania nadaje się tylko próbka pobrana w fazie nieżytowej choroby – piszą autorzy cytowanego artykułu. 

Warto dodać, że najwyższą wartość diagnostyczną ma badanie wykonane w fazie nieżytowej choroby, w pierwszych 3 tygodniach pojawiania się epizodów duszącego kaszlu.

U niemowląt i małych dzieci jednym z charakterystycznych objawów krztuśca są nocne duszności, które mogą prowadzić do bezdechu i sinicy, w konsekwencji – do niedotlenienia, a nawet śmierci. 

Inne objawy krztuśca u dzieci to:

• zaczerwienie twarzy,
• częste zapalenie spojówek, w tym łzawienie oczu,
• kichanie,
• drgawki,
• wybroczyny na skórze związane z pękaniem naczyń krwionośnych. 

W czasie kaszlu chore dziecko sinieje na twarzy. Obserwujemy u niego nabrzmienie żył, ślinienie i wytrzeszcz oczu. Niepokojącym rodziców objawem są drgawki.

Gwałtowny przebieg zakażenia, szczególnie u małych dzieci, stwarza zagrożenie życia lub wystąpienia powikłań, które prowadzą do trwałych problemów zdrowotnych. Najpoważniejszym powikłaniem jest krztuścowe uszkodzenie mózgu (encefalopatia), któremu towarzyszą zaburzenia świadomości, uszkodzenia nerwów i trwałe kalectwo. Do często występujących powikłań należą problemy z płucami ‒ bakteryjne zapalenie płuc wywołane pneumokokami czy uszkodzenia płuc, np. niedodma. Dlaczego tak ważna jest właściwa i szybka diagnoza, a także natychmiastowe podanie antybiotyków u małych dzieci w warunkach szpitalnych. 

W fazie nieżytowej odpowiednio dobrany antybiotyk może zahamować rozwój choroby. Stosuje się antybiotyki makrolidowe, głównie klarytromycynę i azytromycynę. W fazie napadowej antybiotyk skraca okres zaraźliwości, niestety nie ma skutecznych leków, które łagodziłyby objawy choroby; nie sprawdzają się ani leki przeciwhistaminowe, ani sterydy. Z tego względu priorytetowe znacznie w profilaktyce krztuśca mają regularne szczepienia ochronne. 

Pierwsze szczepionki opracowano w latach 40. ub. wieku. Obecnie są one powszechnie stosowane u prawie wszystkich niemowląt na świecie. Pozwoliło to znacznie ograniczyć zachorowania u niemowląt, ale ciągle zdarzają się przypadki wystąpienia zakażenia u małych dzieci.

Zgodnie z kalendarzem szczepień, obowiązkowe szczepienia przeciwko krztuścowi obejmują trzy dawki podawane w pierwszym półroczu życia dziecka (po 2. miesiącu życia), czwartą dawkę między 16. a 18. miesiącem życia i dawkę przypominającą u sześciolatków. Szczepionka dTap (z obniżoną zawartością antygenów krztuśca) podawana jest z kolei nastolatkom w 14. roku życia.

Przyjmuje się, że szczepienie daje ochronę na ok. 10 lat, dlatego zaleca się, by szczepieniem przeciwko krztuścowi poddawali się także dorośli. Warto pamiętać, że im dziecko starsze i im więcej otrzymało dawek szczepionki przeciw krztuścowi, tym przebieg choroby jest łagodniejszy. 

Lekarze chorób zakaźnych z niepokojem obserwują w ostatnich latach nasilenie się występowania krztuśca. Niestety jest to konsekwencja nieszczepienia dzieci. Nauka nie znalazła jeszcze skutecznego sposobu na opanowanie tego zakażenia.