Jak karać dziecko w XXI wieku i jak dobrać karę do sytuacji?

Podczas wychowywania dziecka pojawia się wiele wątpliwości, a rodzice zastanawiają się, jak karać dziecko za złe zachowanie. Co robić, gdy dziecko zachowuje się niegrzecznie? Karać czy wychowywać bezstresowo? Zdaniem niektórych rodziców bezstresowe wychowanie daje dziecku wolność i swobodę. Dzieci wychowywane bezstresowo z jednej strony są pewniejsze siebie, bardziej spontaniczne i kreatywne, z drugiej – dawanie dzieciom zbyt dużej wolności często nie zapewnia im poczucia bezpieczeństwa. Dziecko, które może samo o sobie decydować, nie potrafi ponosić konsekwencji swoich czynów. 

– Wymierzanie dziecku kar nie jest dobrym rozwiązaniem. Jednak niestosowanie kar nie oznacza, że pozwalamy dziecku na wszystko. Badania i doświadczenia pokazują, że karanie nie ma sensu, frustruje, pogarsza sytuację, nakręca emocje i tak naprawdę niczego nie uczy. W szczególności kiedy tych kar jest tak dużo, że dziecko staje się na nie obojętne. Konsekwencje mogą być rozsądnym rozwiązaniem, bo wszyscy ponosimy konsekwencje naszych zachowań. Ważne, by wcześniej ustalić jasne zasady, np. zasady ekranowe, które uczą odpowiedzialności za swoje zachowanie – mówi psycholog Marta Siepsiak.

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych. Regulacja została wprowadzona do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w drodze nowelizacji przepisów w 2010 roku. Każda forma przemocy może rodzić przemoc. Jeśli uderzymy swoje dziecko, nie radząc sobie z emocjami, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko zareaguje w ten sam sposób. Nieprawidłowe zachowania mogą pojawić się w stosunku do rodziców, rodzeństwa czy rówieśników. Dziecko, które było bite, przejawia większą skłonność do agresji. Może zmagać się z zaburzeniami na tle nerwowym.

Kara, zarówno fizyczna, jak i psychiczna, może być szkodliwa. Przestarzałe metody karania oparte na krzykach, wyzwiskach i publicznym ośmieszaniu dziecka mogą mieć negatywny wpływ na jego rozwój i poczucie własnej wartości. Istnieją jednak konstruktywne i skuteczne sposoby karania malucha. Jak mądrze karać dziecko? 

• Zabierz przywilej – to jeden z prostszych sposobów ukarania dziecka za złe zachowanie. Odebranie przywileju, np. brak możliwości obejrzenia bajki, zakaz gry na komputerze lub zakaz pójścia z kolegami do kina będzie miało pozytywny wpływ na zachowanie dziecka. 
• Nie odkładaj kary – ważne by być konsekwentnym, dotrzymywać słowa, działać tu i teraz. Nigdy nie wycofujemy kary pod wpływem krzyku i płaczu dziecka.
• Pozwól zmierzyć się z konsekwencjami – naturalne konsekwencje niewłaściwego zachowania to jeden z najlepszych sposobów, który tak naprawdę z karą nie ma zbyt wiele wspólnego. Kiedy dziecko celowo zniszczy zabawkę kolegi, powinno odkupić ją z własnych oszczędności. Jeśli uderzy brata podczas zabawy, dostrzeże, że ten nie chce się już z nim bawić. 
• Wymyśl konstruktywne zadanie – kary powinny być jak najbardziej konstruktywne, nie bezcelowe i nieprzemyślane. Za złe zachowanie dziecko przez tydzień będzie musiało na przykład: odkurzać, wyjmować pranie z pralki czy wyrzucać śmieci.

Kara, czyli konsekwencja złego zachowania powinna być zawsze adekwatna do sytuacji i przewinienia. Pod uwagę należy wziąć również wiek dziecka. Za coś, co dziecko zrobiło niechcący, nie powinno się karać, a kara za drobne przewinienie musi znacznie różnić się od tej „wymierzonej” za naprawdę złe zachowanie. Każdemu dziecku, niezależnie od wieku, należy wytłumaczyć, co zrobiło źle i jakie będą konsekwencje takiego zachowania. Czasami warto dać drugą szansę i dopiero, gdy nieodpowiednie zachowanie się powtórzy, wymierzyć karę.

Odebranie przywileju, czyli brak nagrody, jaką miało być np. wspólne wyjście do kina, pójście na basen czy wycieczka za miasto, działa lepiej niż niejedna groźba czy surowa kara. Nagradzanie ma zachęcić dziecko do właściwego postępowania. Utrwala dobre zachowanie i pozytywne cechy. Nagroda jest źródłem pozytywnych uczuć, wzmacnia poczucie własnej wartości. Nagrody powinny sprawiać dziecku przyjemność, powstrzymywać od złego zachowania, jednak, gdy takowe się przydarzy, można odebrać dziecku zaplanowany przywilej. Aby takie postępowanie przyniosło oczekiwany rezultat, dziecko powinno wiedzieć, co zrobiło źle i dlaczego została mu odebrana nagroda.