Jak wspierać mikrobiom niemowląt urodzonych przez cesarskie cięcie

Mikrobiom to system drobnoustrojów zasiedlających organizm, który pełni wiele istotnych funkcji w naszym organizmie. Uważa się, że fundamentalny wpływ na rozwój i kształtowanie się mikrobiomu człowieka ma pierwsze 1000 dni jego życia. To decyzje zdrowotne i żywieniowe z tego okresu mogą zdeterminować funkcjonowanie w dorosłości. Dlatego warto zadbać o mikrobiom u noworodków, by stworzyć rozwijającemu się dziecku optymalne warunki do dalszego poznawania świata.

Na kształtowanie się mikrobiomu noworodka ma wpływ wiele czynników. Należą do nich m.in.:

• mikrobiom matki,
• przebieg i sposób rozwiązania ciąży,
• otoczenie zewnętrzne,
• warunki życia,
• liczba rodzeństwa,
• podawane leki (antybiotyki i leki przeciwzapalne),
• stosowana dieta.

Uważa się, że optymalny stan mikrobioty mają niemowlęta urodzone naturalnie, których matki były zdrowe, nie musiały zażywać antybiotyków, nie piły alkoholu i nie paliły tytoniu.  Ważne jest także, by noworodki, oczywiście w miarę możliwości, były karmione piersią, nie były izolowane od rodziny, rodzeństwa, zwierząt domowych i natury. Ważne jest także, by otoczenie dziecka nie było nadmiernie sterylne.

Większość towarzystw położniczych i ginekologicznych alarmuje, że współcześnie procedura cesarskiego cięcia jest nadużywana. Polska jest w niechlubnej czołówce Europy. W 2021 roku aż ponad 40 proc. ciąż rozwiązano operacyjnie, choć odsetek zdecydowanych wskazań medycznych do tego zabiegu był znacząco niższy.

W trakcie porodu noworodek styka się z bakteriami z dróg rodnych i przewodu pokarmowego i to one są pierwszymi „lokatorami” jego ciała. W pierwszej dobie życia są to zazwyczaj beztlenowe bakterie Escherichia coli i enterokoki, które są szybko wypierane przez dobre bakterie z rodzaju Bifidibacterium, Lactobacillus i Bacteroides. Po ok. dwóch tygodniach w jelitach noworodków dominują te pierwsze, co daje dobrą podstawę do budowania i różnicowania się mikrobiomu.

Noworodek urodzony drogą cesarskiego cięcia już na starcie nie ma kontaktu z mikrobiotą mamy, a jego pierwszymi „kolonizatorami” są bakterie Staphylococcus, Corynebacterium i Propionibacterium spp. Powoduje to zaburzenia składu i aktywności jego mikrobioty jelitowej, która utrzymuje się nie tylko w pierwszych dobach i miesiącach życia dziecka, ale niekiedy może rzutować na kondycję w dorosłości.

Pierwszymi bakteriami, z jakimi styka się dziecko podczas CC, czyli porodu operacyjnego, są bakterie skóry mamy i bakterie szpitalne. Nie jest to najbardziej korzystny „zestaw”, jaki można dostać wraz z narodzinami.

Dominacja tych bakterii nie stwarza optymalnych warunków do namnażania się dobrych bakterii, tworzący się mikrobiom noworodka jest mniej zróżnicowany, w jego składzie obserwowane są niekorzystne dla rozwoju jelit bakterie Clostridium difficile.

Dodatkowym utrudnieniem może być antybiotykoterapia stosowana u matki związana z komplikacjami okołooperacyjnymi, która może spowodować namnażanie się bakterii antybiotykoopornych. Wszystko to determinuje skład tworzącego się mikrobiomu u noworodków i może niekorzystne wpływać na zdrowie dzieci w przyszłości.

Dzieci po CC zazwyczaj dostają pokarm naturalny od mamy z opóźnieniem wynikającym z procedur operacyjnych, a także samej fizjologii – po operacji i narkozie mleko może pojawić się w piersiach między drugim a szóstym dniem od porodu. Tymczasem właśnie karmienie piersią jest najlepszym wsparciem dla noworodka po cesarce.

Mikrobiom dzieci urodzonych drogą cesarskiego cięcia będzie budował się inaczej niż u dzieci urodzonych siłami natury. Bardzo trudno jest zrekompensować dziecku kontakt z bakteriami z dróg rodnych. Można jednak nieco wpłynąć na rozwój dziecka, by zminimalizować braki w mikrobiomie.

Karmienie piersią

Pokarm kobiecy jest najlepszym, najbardziej naturalnym i zrównoważonym produktem dla dziecka od pierwszych chwil życia. Kluczowe znaczenie mają już pierwsze krople siary, także późniejszy skład mleka jest skoordynowany z potrzebami dziecka na każdym etapie jego rozwoju. Mleko kobiece jest źródłem oligosacharydów HMO (ang. human milk oligosaccharides), które stymulują rozwój mikrobioty dziecka. W składzie mleka z piersi obecne są również bakterie probiotyczne pochodzące z mikrobioty jelitowej matki. Kobiece mleko jest więc naturalnym synbiotykiem. Zaleca się, by dziecko po CC było karmione wyłącznie piersią przez sześć pierwszych miesięcy życia.

Kiedy z uzasadnionych przyczyn niemożliwe jest podawanie noworodkowi naturalnego pokarmu, szpitale posiłkują się niekiedy pokarmem innej matki z banku mleka lub mlekiem sztucznym z dodatkiem HMO, który w pewnym stopniu rekompensuje dziecku brak naturalnych bakterii od matki.

Probiotyki dla niemowląt

Po konsultacji z pediatrą lub neonatologiem, u matek i dzieci urodzonych drogą cesarskiego cięcia warto rozważyć stosowanie probiotyków. Przeprowadzane badania potwierdzają, że mikrobiota niemowląt i karmiących je piersią matek zmieniała się pod wpływem kuracji preparatami probiotycznymi zawierającymi m.in. szczepy bakterii Bifidobacterium breve czy Lactobacillus rhamnosus GG.

Obserwowano pożądane zwiększenie ilości bifidobakterii i zmniejszenie bakterii z rodzaju Clostridium. Może to być wskazaniem do redukowania negatywnego wpływu porodu przez cesarskie cięcie na mikrobiotę dziecka.

Wśród preparatów dopuszczonych do podawania niemowlętom po 1. miesiącu życia jest Multilac Baby w kroplach, który można podawać bezpośrednio do buzi dziecka. W jego składzie znajdziemy jeden z najlepiej przebadanych szczepów bakterii, który sprzyja budowaniu mikrobiomu małego dziecka.

Przeszczep mikrobiomu pochwowego matki

Ta prosta metoda polegająca na natarciu ciała noworodka watą nasączoną wydzieliną z dróg rodnych matki nie jest zalecana przez towarzystwa ginekologiczne ze względu na możliwość zakażenia dziecka drobnoustrojami chorobotwórczymi, np. Chlamydią tracheotomis, brodawczakiem ludzkim czy opryszczką. Choć znajdziemy wiele badań potwierdzających skuteczność tej metody, jednak na razie pozostaje ona poza oficjalnymi procedurami.

Karmienie piersią dziecka urodzonego cesarką jest priorytetowym wskazaniem. Według rekomendacji wszystkich towarzystw położniczych i ginekologicznych mleko matki powinno być jedynym pokarmem dziecka.

W drugim półroczu rozpoczyna się powolne rozszerzanie diety maluszka o nabiał. Podajemy maluchowi kaszki na mleku modyfikowanym, można korzystać z mleka specjalnie skomponowanego dla dzieci po cesarce.

Doskonałym źródłem naturalnych probiotyków są fermentowane produkty mleczne – jogurty, kefiry, maślanki, serki. Bardzo wartościowe są również kiszonki, jednak z powodu dużej zawartości soli nie powinno się ich podawać niemowlętom, warto za to przekonać do nich kilkulatki. Bakterie prebiotyczne znajdziemy także w niektórych owocach.

Warto rozważyć podawanie dziecku preparatów synbiotycznych, np. Multilac Baby, nie tylko w trakcie i po zakończeniu antybiotykoterapii, ale także jako uzupełnienie diety w miesiącach jesienno-zimowych.