Co trzeba wiedzieć o odruchach noworodkowych

Pierwotne odruchy noworodkowe pojawiają się podczas rozwoju wewnątrzmacicznego płodu. Wówczas umożliwiają rozwój mózgu i powstawanie coraz bardziej złożonej sieci neuronalnej, a także tworzenie się połączeń pomiędzy poszczególnymi neuronami. Z kolei po urodzeniu odruchy noworodkowe są niezbędne do przetrwania w warunkach zewnętrznych, pozwalając na rozwój organizmu w pierwszych miesiącach życia. Z czasem mózg nabywa coraz nowszych umiejętności i wówczas odruchy noworodkowe są w naturalny sposób hamowane i zastępowane przez bardziej dojrzałe reakcje, umożliwiające kontrolowanie motoryki sensorycznej i koordynacji ruchowej.

Odruchy u noworodków to mimowolne reakcje motoryczne pochodzące z pnia mózgu. Można je zaobserwować podczas pierwszych miesięcy życia dziecka. Kiedy zanikają odruchy noworodkowe? Charakterystyczne jest to, że odruchy noworodka zaczynają stopniowo zanikać po upływie około czterech lub sześciu miesięcy i są zastępowane przez kontrolowane, dobrowolne aktywności motoryczne. Odruchy powinny zaniknąć do ukończenia pierwszego roku życia. Najważniejsze odruchy noworodkowe to:

• odruch Moro,
• odruch Babińskiego,
• odruch chwytny,
• odruch toniczno-szyjny,
• odruch ssania,
• odruch kroczenia.

Brak odruchów noworodkowych lub ich nieprawidłowy przebieg może wskazywać na dysfunkcje układu nerwowego. Utrzymywanie się odruchów noworodkowych przez dłuższy czas określane jest jako przetrwałe odruchy noworodkowe. Taki stan może przekładać się na utrudniony rozwój organizmu i wystąpienie zaburzeń koordynacji ruchowej, funkcjonowania wzroku czy niewystarczające umiejętności percepcyjne. Najczęściej występujące trudności związane z przetrwałymi odruchami noworodkowymi mogą obejmować:

• dysleksję, dysgrafię, dysortografię,
• chorobę lokomocyjną,
• lęk wysokości,
• opóźniony rozwój mowy,
• ADHD,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia motoryki małej,
• trudności emocjonalne.

Przyczyną przetrwania niektórych odruchów pierwotnych może być niewystarczająca dojrzałość układu nerwowego, pojawiająca się na podłożu stresu w ciąży, stosowania antybiotyków przez ciężarną, sięgania po papierosy i alkohol podczas ciąży, niską wagę urodzeniową czy niedotlenienie okołoporodowe.

Odruchy Babińskiego i Moro to najlepiej rozpoznawane odruchy noworodkowe. Odruch Moro polega na gwałtownym rozrzuceniu rączek i nóżek na bok, a bodźcem wyzwalającym ten odruch może być wszystko to, co odbierane jest przez malucha jako sygnał zagrożenia. Odruch pojawić może się po zadziałaniu głośniejszego dźwięku, bodźca świetlnego, gwałtownego dotyku. Odruch Moro powinien zacząć zanikać około piątego lub szóstego miesiąca życia.

Odruch Babińskiego pojawia się po delikatnym łaskotaniu wewnętrznej powierzchni podeszwy stopy i prowadzi do przekrzywienia stopy do środka i skierowania dużego palca do góry. Odruch zanika około szóstego lub siódmego roku życia i zastępowany jest przez odruch podeszwy, gdy drażnienie podeszwy stopy prowadzi do zwijania palców.

Odruchy Moro i Babińskiego to niejedyne pierwotne odruchy noworodkowe. Odruch ssania umożliwia odnalezienie brodawki piersi i przyjęcie pokarmu. Odruch ten – określany także jako odruch poszukiwania piersi – polega na tym, że dotknięcie policzka dziecka w okolicy ust powoduje zwrócenie twarzy w stronę źródła dotyku. Jednocześnie maluszek otwiera usta i zaczyna ssać. Odruch ten zanika około trzeciego lub czwartego miesiąca życia.

W przebiegu odruchu chwytnego maluszek zaciska piąstkę zawsze wtedy, gdy dotkniemy wnętrza dłoni dziecka. Siła uścisku jest tak duża, że możliwe jest uniesienie tułowia dziecka. Ten odruch noworodkowy zanika po czterech lub sześciu miesiącach. Z kolei odruch kroczny umożliwia wykonywanie nóżkami ruchów przypominających chodzenie, gdy maluch podtrzymywany jest pod pachami, a jego stopy mają kontakt z podłożem. 

Asymetryczny toniczny odruch szyi polega na tym, że obróceniu główki dziecka w bok towarzyszy jednoczesne wyprostowanie ręki i nogi po tej samej stronie i zgięcie kończyn po przeciwnej stronie ciała. Odruch ten zanika około szóstego miesiąca życia. Wówczas, między szóstym a dziewiątym miesiącem życia, pojawia się symetryczny toniczny odruch szyi – w pozycji na czworaka zmianie pozycji głowy towarzyszy ugięcie rąk i wyprostowanie bioder.

Odruchy pierwotne są odruchami fizjologicznymi, które powstają już na etapie okresu rozwojowego i powinny przetrwać do okresu po urodzeniu. Brak tych odruchów stanowi istotny sygnał, że pojawiły się nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego. Odruchy rozwijają się wraz z rozwojem układu nerwowego i kontaktem z rozmaitymi bodźcami zewnętrznymi. Odruchy noworodkowe są niezależne od woli, a to oznacza, że powstają w pniu mózgu, a nie w korze mózgu. Rozwijają się one w okresie życia płodowego, ale ich główną funkcją jest umożliwienie dziecku funkcjonowania na zewnątrz organizmu mamy. To właśnie dzięki pierwotnym odruchom noworodkowym możliwe jest zaczerpnięcie pierwszego oddechu, ssanie piersi czy zdobywanie rozmaitych umiejętności motorycznych.