Bilirubina u noworodka – co musisz wiedzieć?

Bilirubina jest związkiem organicznym powstającym w procesie rozpadu hemu wchodzącego w skład hemoglobiny, a więc białka znajdującego się w krwinkach czerwonych i odpowiedzialnego za transport tlenu w ciele człowieka. Ze względu na fakt, że bilirubina jest barwnikiem o charakterystycznym kolorze, podwyższenie jej stężenia we krwi wiąże się z zażółceniem powłok skórnych. 

W organizmie człowieka wyróżnić można jej dwie formy – bezpośrednią i pośrednią. Pierwsza z nich związana jest z białkami i w tej formie transportowana jest w obrębie organizmu człowieka, natomiast pośrednia pozostaje formą wolną, co wpływa m.in. na jej zdolności przenikania bariery krew-mózg. Bilirubina wydalana jest z organizmu głównie przez przewód pokarmowy. 

Aby wyjaśnić zjawisko, jakim jest wystąpienie żółtaczki u noworodka, należy zagłębić się w procesy fizjologiczne zachodzące w jego organizmie w pierwszych dniach po narodzinach. 

W trakcie życia płodowego w krwinkach dziecka znajduje się tzw. hemoglobina płodowa. Różni się ona od hemoglobiny dorosłego człowieka tym, że ma większe powinowactwo do tlenu. Skutkuje to sytuacją, w której krwinki matki „oddają” cząsteczki tlenu do krwinek płodu w obrębie łożyska i tym samym zapewniają prawidłowe utlenowanie jego tkanek. 

Po porodzie, kiedy noworodek jest w stanie sam oddychać i pobierać tlen z powietrza, hemoglobina ta nie jest mu potrzebna. Następuje więc proces wymiany hemoglobiny płodowej na hemoglobinę „dorosłych”, który związany jest z nasilonym rozpadem tego białka. 

Jako że bilirubina stanowi produkt rozpadu hemu, w procesie tym powstaje w dużych ilościach. Podwyższona bilirubina u noworodka nie jest jednak spowodowana tylko i wyłącznie nasilonym rozpadem krwinek, a jej przyczyn upatruje się również w przedłużającej się przerwie przy karmieniu dziecka oraz w związkach chemicznych zawartych w mleku kobiecym.

Prawidłowy poziom bilirubiny u noworodka uzależniony jest przede wszystkim od wieku dziecka, gdyż normy warunkowane są nie tylko bezwzględnym jej poziomem we krwi, ale właśnie czasem, który upłynął od porodu. Do oceny poziomu bilirubiny we krwi używane są specjalne wykresy, które informują, kiedy należy wdrożyć odpowiednie postepowanie mające na celu jej obniżenie. Przy ocenie ryzyka bierze się również pod uwagę czynniki ryzyka matki oraz dziecka, takie jak:

• wcześniactwo,
• obecność krwiaka podokostnowego,
• cukrzyca u matki,
• występowanie choroby Gilberta w rodzinie,
• konflikt serologiczny,
• trudności w karmieniu,
• ubytek >10 proc. masy ciała.

Wysoka bilirubina u noworodka, określana również jako hiperbilirubinemia, jest zjawiskiem nie do końca wyjaśnionym przez lekarzy. Istnieją jednak trzy sugerowane przyczyny, które, pojawiając się jednocześnie w okresie poporodowym, razem doprowadzać mogą do przekroczenia normy bilirubiny. Wśród nich wymienia się:

• Nasilony rozpad krwinek czerwonych zawierających hemoglobinę płodową.
• Zawarte w mleku kobiecym nieznane związki organiczne, powodujące zwiększony wychwyt zwrotny bilirubiny z przewodu pokarmowego – z tego względu zauważa się również wyższy poziom bilirubiny u dzieci karmionych piersią, który utrzymywać się może nawet przez kilka tygodni po porodzie.
• Przedłużony okres głodzenia dziecka, który związany jest z problemami z karmieniem piersią.

Norma bilirubiny u noworodka zależy od wieku dziecka, jednak pojawienie się zażółcenia powłok skórnych zaobserwować można przy poziomie ok. 5mg/dl. Warto podkreślić, że niemal połowa zdrowych noworodków osiągnie ten poziom w ciągu 24 godzin od narodzin oraz przekroczy poziom 7 mg/dl w ciągu 36 godzin. Jest to jednak proces całkowicie naturalny, który określany jest jako żółtaczka fizjologiczna i nie stanowi dla dziecka zagrożenia.

Konieczne jest jednak odróżnienie żółtaczki fizjologicznej od żółtaczki patologicznej, która wymaga bezwzględnego leczenia. Żółtaczka nieprawidłowa charakteryzuje się m.in.: pojawieniem się w pierwszej dobie życia dziecka, przedłużonym czasem trwania (do ponad 7 dni), a także poziomem przekraczającym 17 mg/dl.

Skutkiem hiperbilirubinemii u dziecka, którego najbardziej obawiają się neonatolodzy, jest żółtaczka jąder podkorowych oraz encefalopatia. Spowodowane to jest możliwością przenikania bilirubiny niezwiązanej z białkami przez barierę krew-mózg i powodowania w ten sposób trwałych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.

W przypadku nieprawidłowego poziomu bilirubiny u noworodka postępowaniem z wyboru jest fototerapia. W dużym skrócie powiedzieć można, że powoduje ona uwolnienie bilirubiny z powłok skórnych i przyspiesza jej wydalenie przez przewód pokarmowy. 

To, w jakim tempie spada bilirubina, jest kwestią indywidualną dla każdego dziecka. W procesie zapobiegania hiperbilirubinemii ważne jest także regularne karmienie noworodka oraz niedopuszczanie do pojawienia się u niego głodu. Z tego względu ważne jest zwracanie uwagi na dziecko oraz jego sposoby komunikacji o głodzie, takie jak cmokanie czy wkładanie piąstki do buzi. Pamiętaj, że płacz dziecka jest późnym objawem głodu i może stanowić przyczynę nieefektywnego ssania piersi na początkowym etapie karmienia.