Badanie neurologiczne dziecka
Spis treści:
Badanie neurologiczne niemowlęcia
Badanie neurologiczne dziecka wykonuje się w ramach oceny stanu pourodzeniowego noworodka. Noworodek otrzymuje punkty w tzw. skali Apgar, oceniany w pierwszej i piątej minucie życia. Lekarz sprawdza czynność serca, czynność oddechową, napięcie mięśniowe, reakcję na cewnik oraz kolor skóry. U noworodka obserwuje się nieznacznie wzmożone napięcie mięśniowe oraz ułożenie kończyn w pozycji zgięciowej. Jeśli doszło do niedotlenienia, objawia się ono osłabieniem napięcia mięśniowego aż do całkowitego zwiotczenia. W takim przypadku noworodek otrzymuje 0 punktów w skali Apgar.
W kolejnych miesiącach życia wykonuje się badanie neurologiczne niemowlęcia, które polega na sprawdzeniu odruchów dziecka. W tym celu niemowlę układa się w różnych pozycjach i obserwuje reakcję malucha. Rodzice nie powinni martwić się o dziecko, ponieważ podczas badania nie dzieje się mu żadna krzywda.
Odruchy niemowlęcia
Odruchy u niemowląt i dzieci to automatyczne ruchy powstające w odpowiedzi na bodziec pochodzący z otoczenia. Występowanie odruchów pomaga dziecku przetrwać w nowym środowisku, sprzyja też dojrzewaniu układu nerwowego. Większość fizjologicznych odruchów zanika na pewnym etapie rozwoju dziecka.
W ocenie neurologicznej dziecka bierze się pod uwagę następujące odruchy i reakcje:
- odruch chwytny kończyn górnych i dolnych. Po podrażnieniu wewnętrznych powierzchni dłoni noworodka zaciska on palce na dotykających go dłoniach. Dotknięcie kłębu palucha stopy noworodka wyzwala zgięcie podeszwowe stopy. Jeśli odruchy nie występują lub występują tylko z jednej strony ciała istnieje podejrzenie wczesnego uszkodzenia układu nerwowego;
- reakcja na pociąganie. Lekarz trzyma noworodka za dłonie i podnosi go powoli do góry do pozycji siedzącej. U noworodków donoszonych początkowo głowa opada ku tyłowi, a w momencie, gdy dziecko znajdzie się w pozycji pionowej, głowa i szyja przesuwają się do linii środkowej. W kolejnej fazie głowa i szyja opadają ku przodowi. Odruch ten nie występuje u dzieci z uszkodzonym ośrodkowym układem nerwowym;
- odruch Moro – gdy dziecko czegoś się przestraszy (krzyku, kichnięcia, dotyku, światła), energicznie rozprostowuje ramiona na boki, jakby chciało objąć mamę;
- objaw Babińskiego – w odpowiedzi na drażnienie skóry podeszwy stopy dziecko zgina palce;
- objaw Brudzińskiego – dziecko przywodzi kończyny dolne w stawach biodrowych i kolanowych w odpowiedzi na zgięcie głowy ku klatce piersiowej. Dodatni objaw Brudzińskiego może wskazywać na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zmiany o typie krwotoku podpajęczynówkowego;
- objaw Kerniga – lekarz zgina dziecku kończyny dolne w stawach biodrowych, a następnie próbuje je wyprostować. Jeśli napotka opór, oznacza to dodatni objaw Kerniga. U noworodków objaw Kerniga uznawany jest za reakcję fizjologiczną, jednak na dalszych etapach rozwoju może świadczyć o procesie zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych.
Kiedy iść z dzieckiem do neurologa?
Wskazaniem do wizyty u neurologa dziecięcego są niepokojące objawy takie jak:
- opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, w tym rozwoju ruchowego, umiejętności jedzenia (trudności w ssaniu i połykaniu) lub mówienia,
- zaburzenia w obrębie zmysłu wzroku, słuchu, równowagi, czucia,
- spadek lub wzrost napięcia mięśniowego, drgawki, występowanie ruchów mimowolnych – tików, skurczy, nieskoordynowanych ruchów jednej z kończyn, niepokój ruchowy,
- zaburzenia świadomości,
- brak senności u noworodka.
Jak rozpoznać, czy dziecko jest na prawidłowym etapie rozwoju? Monitorowanie zdrowia dziecka opiera się na tzw. kamieniach milowych, czyli umiejętnościach, które powinny być zdobywane przez dziecko w określonym czasie. W zakresie dużej motoryki dziecko powinno w siódmym miesiącu samodzielnie siedzieć, a w 12 stawiać pierwsze samodzielne kroki. W kontekście małej motoryki dziecko powinno mieć umiejętność precyzyjnego ruchu rękami – prezentować tzw. chwyt nożycowy (kciuk przywodzony do pozostałych palców) w ósmym miesiącu życia, a chwyt pęsetowy (chwytanie przedmiotów wyprostowanym kciukiem i palcem wskazującym) w dziewiątym miesiąca życia.
Na ryzyko zaburzeń neurologicznych wskazuje brak niektórych odruchów typowych dla dzieci (odruchu błędnikowego wyprostnego, odruchu szyjnego wyprostnego, odruchu gotowości do skoku) lub przetrwałe odruchy, czyli takie odruchy, które nie ustąpiły w określonym czasie rozwoju (przetrwały odruch Moro, przetrwały odruch chwytny).
Jak wygląda badanie neurologiczne dziecka?
Badanie neurologiczne powinno rozpocząć się od obserwacji zachowania dziecka w obecności rodziców. Dzięki temu lekarz może ocenić sprawność ruchową dziecka, jego motorykę, ewentualne ruchy mimowolne oraz obecność stanów napadowych lub porażeń.
Jeśli badanie dotyczy niemowląt i małych dzieci, lekarz przeprowadza wywiad dotyczący przebiegu ciąży i porodu. Co bada neurolog u niemowlaka? Ocenie podlegają szwy czaszkowe i ciemiączka, szczególnie w kontekście wzmożonego lub nadmiernie obniżonego ciśnienia śródczaszkowego oraz diagnostyki mózgowego porażenia dziecięcego i małogłowia. Lekarz sprawdza także napięcie mięśni oraz różne typy odruchów. Wizyta u neurologa ze starszym dzieckiem przebiega podobnie jak badanie osób dorosłych. Lekarz zbiera wywiad dotyczący rozwoju dziecka, przebytych chorób oraz pojawiających się objawów, a następnie zleca badania diagnostyczne w celu potwierdzenia diagnozy.
Źródła:
- Roman Michałowicz i Jolanta Chmielik , “Okres noworodkowy dziecka w ocenie neurologiczno- -pediatrycznej”w: “Mózgowe porażenie dziecięce”, PZWL, Warszawa 2001.
- Jason Gerber, Timothy Wilks, Christine Erdie-Lalena, “Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy”, Pediatria po Dyplomie, Vol. 15, Nr 3, Czerwiec 2011.
- Renata Trusewicz, Adam Maksymilian Pogorzała, “Rozwój ruchowy dziecka z uwzględnieniem założeń koncepcji NDT Bobath”, Innowacyjność i tradycja w fizjoterapii, Monografia pod redakcją A. M. Borowicz. Poznań 2017, s. 127-140.