Czym jest faza analna w rozwoju dzieci?

Seksualność człowieka to naturalna część naszego życia. Obok rozwoju psychicznego, fizycznego i emocjonalnego również sfera seksualna kształtuje się już od wczesnego dzieciństwa. 

Dzieci w naturalny sposób poznają swoje ciała, różnice między płciami. Obserwują rodziców i siebie, poznają własne narządy i ich reakcje. Seksualność i seks to nie są synonimy! Dlatego nie bójmy się rozmawiać z małymi dziećmi o cielesności. 

Masturbacja może pojawiać się już u małych dzieci. Często zdarza się po odpieluchowaniu, gdy dziecko ma dostęp dłonią do genitaliów. Wzwód można jednak zaobserwować już u niemowląt. To naturalna reakcja ludzkiego ciała, niezwiązana z seksem czy erotyką. 

Dzieci od najmłodszych lat obserwują rodziców. Wraz z wiekiem rośnie ich ciekawość. Mogą więc zadawać pytania o cielesność, np. podczas kąpieli. Jeśli rodzice kryją się ze swoją nagością, mogą zauważyć, że dziecko chce ich podglądać. To efekt naturalnej ciekawości młodego człowieka. Seksualność dziecka kształtuje się m.in. poprzez taką obserwację. 

Pamiętajmy, że przekazujemy dzieciom nie tylko treści, ale też nasz stosunek do seksualności człowieka, wyrażany w słowach czy intonacji. Niewłaściwy przekaz na wczesnym etapie rozwoju może spowodować daleko idące problemy na resztę życia.

Faza analna została wyróżniona w rozwoju psychospołecznym przez Zygmunta Freuda. Pozostałe fazy to: oralna, falliczna, genitalna, okres latencji. 

Faza analna wiąże się ściśle ze świadomym wypróżnianiem. Przebiega więc ok. 2.-3. roku życia, trwa ok. 1,5 roku. Jak określił Freud, na tym etapie „źródłem energii” i przyjemności staje się wydalanie lub wstrzymywanie kału. Libido i strefy erogenne skupione są wokół odbytu. Późniejsza seksualność dziecka budowana jest na bazie tych wczesnodziecięcych doświadczeń. 

Nauka wypróżniania

Wiek 2-3 lat w życiu dziecka to czas, gdy pieluchy idą w odstawkę, a dziecko coraz śmielej i swobodniej korzysta z nocnika lub nawet „dorosłego” sedesu z pomocą podkładki i schodka. 

Nauka wypróżniania nie zawsze przychodzi z łatwością. Bywa, że tzw. trening czystości nie idzie po myśli rodzica. Zdarza się, że dziecko ma problemy z wydalaniem poza pieluszką. Freud dopatrywał się tu dominacji rodziców, skonfrontowanej z próbami manifestowania niezależności przez dziecko. Uważał, że niewłaściwie przebiegający etap analny w rozwoju dziecka może spowodować fiksację i rozwój tzw. charakteru analnego, co niekoniecznie przekłada się na seksualność dziecka, a raczej na jego funkcjonowanie społeczne. Taka osoba miałaby być nieustępliwa, skupiona na porządku i oszczędzaniu. 

– Odpieluchowanie to nie wyścig, rozwój dziecka to nie wyścig. Trzeba podążać za dzieckiem, a nie tylko prowadzić. Dlatego uważam, że warto dać dzieciom czas na naukę wypróżniania. Zadbać o wygodę, czyli o ustronne miejsce, nie umieszczając nocnika pośrodku salonu, oraz o wygodny nocnik, bo są one różnie wyprofilowane. A przede wszystkim – czas! Zawsze mówimy rodzicom, gdy martwią się, że dziecko jest jeszcze w pieluchach, że nie znamy osiemnastolatków, którzy robią w pieluchy – uspokaja Anna Jankowska, opiekunka medyczna, opiekunka dziecięca w żłobku.

Faza analna to okres fiksowania się na wydalaniu i narządach służących wydalaniu (odbycie). Jest to również czas kształtowania poczucia autonomii u dziecka, ale też poczucia wstydu. Wiara w siebie miesza się ze zwątpieniem, co potocznie bywa rozpoznawane jako tzw. bunt dwulatka. Wiek 2-3 lat to często również czas, w którym rozpoczyna się przygoda ze żłobkiem lub przedszkolem. To dodatkowo może powodować zawirowania w rozwoju emocjonalnym dziecka. Nowe miejsce, inne dzieci, „obcy” nocnik w żłobku – to czynniki, które mogą się przekładać na trudności w nauce wypróżniania. 

Faza analna w rozwoju dziecka jest bardzo istotna z punktu widzenia psychospołecznego, ale również w kontekście seksualności dziecka. W trakcie tej fazy dziecko może intencjonalnie podrażniać okolice odbytu, czerpiąc z tego przyjemność. Może pojawiać się także celowe wstrzymywanie stolca lub wydalanie w niespodziewanym dla rodziców momencie, co również może być dla dziecka źródłem przyjemnych doznań.

Gdy dziecko jest na etapie analnym, potrzebuje dużej dozy aprobaty ze strony rodziców, życzliwego zainteresowania i wsparcia. Nawet jeśli zaobserwujemy niewłaściwe z perspektywy dorosłego zachowania w zakresie wydalania, należy podejść do tematu ze spokojem i wyrozumiałością. To naturalny etap rozwoju dziecka, który, jak wszystkie inne – minie. Nie bójmy się więc zmian obserwowanych u potomka i przejawów seksualności u dziecka. 

Natomiast wskazaniem do kontaktu ze specjalistą są zintensyfikowane zachowania autodestruktywne, umieszczanie w odbycie np. palców lub krwawienie z odbytu. Może to świadczyć o różnych schorzeniach, ale także o doświadczeniu nadużyć seksualnych. 

Baczna obserwacja dziecka i podążanie za jego rozwojem pozwolą na bezpieczne przejście zarówno dziecka, jak i rodzica do kolejnego etapu rozwoju. Nauka wypróżniania to jeden z wielu kroków w stronę samodzielności i dorosłości naszych dzieci. Jak każda lekcja, nie zawsze jest ona prosta. Dlatego najważniejsze jest zachowanie spokoju, a w razie wątpliwości – kontakt z lekarzem lub psychologiem.