Hiperprolaktynemia– co to jest i jak to leczyć?

Aby poznać przyczyny hiperprolaktynemii warto najpierw pochylić się nad tym, czym jest prolaktyna. Jest to hormon wydzielany przez przedni płat przysadki, którego główną rolą jest pobudzanie laktacji u kobiet w okresie karmienia piersią. Charakteryzuje się dobowym rytmem wydzielania, gdzie szczyt stężenia osiąga w nocy, a najniższe wartości po południu. Uwalnianie prolaktyny jest stale hamowane przez dopaminę, a do czynników pobudzających jej wydzielanie zaliczamy m.in. gonadoliberynę, tyreotropinę czy serotoninę. W ten sposób regulacja stężenia prolaktyny we krwi podlega ścisłej kontroli.

Najczęstszą przyczyną hiperprolaktynemii są niektóre przewlekle stosowane leki. Do grupy o takim potencjalnym działaniu zaliczamy leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, leki zawierające estrogeny czy progestageny oraz metoklopramid, pobudzający perystaltykę jelit i działający przeciwwymiotnie. 

Zwiększenie stężenia prolaktyny we krwi może być spowodowane przez jej zbyt duże wydzielanie do układu krążenia. Przyczyną takiej reakcji może być np. gruczolak przysadki. Jest to łagodny nowotwór, który powoduje produkcję prolaktyny w nadmiernych ilościach. Gruczolaki przysadki dzielimy na makrogruczolaki, gdy ich wielkość przekracza 1 cm, oraz mikrogruczolaki, które są mniejsze niż 1 cm. 

Potencjalną przyczyną wystąpienia hiperprolaktynemii mogą być również inne zmiany nowotworowe lub zapalne zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym. Mowa tutaj m.in. o glejaku, oponiaku czy też chorobie układu odpornościowego– sarkoidozie. Są to jednak znacznie rzadsze przyczyny w porównaniu do gruczolaka przysadki czy działań niepożądanych niektórych leków.

Niekiedy podwyższone stężenie prolaktyny we krwi związane jest z chorobami układowymi, takimi jak zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy czy też cukrzyca. Hiperprolaktynemia może być stwierdzana także w przebiegu niewydolności nerek lub wątroby.

Objawy hiperprolaktynemii związane są ze stężeniem prolaktyny we krwi. Należą do nich: 

• zaburzenia miesiączkowania, 
• niepłodność, 
• bolesność piersi, 
• mlekotok, 
• obniżenie libido,
• nasilenie zmian trądzikowych. 

W przypadku hiperprolaktynemii, która jest spowodowana gruczolakiem przysadki, objawy mogą być związane z samym guzem. Może on powodować bóle głowy czy zaburzenia widzenia przez ucisk na skrzyżowanie nerwu wzrokowego.

Objawy hiperprolaktynemii u mężczyzn są z reguły mniej nasilone i niejednoznaczne. Uważa się jednak, że zwiększone stężenie prolaktyny może skutkować u nich przede wszystkim impotencją, a także zaburzeniami libido czy mlekotokiem.

Pierwszym krokiem w diagnostyce hiperprolaktynemii powinno być wykluczenie ciąży, gdyż jest to stan, w którym stężenie tego hormonu we krwi jest podwyższone. Jeżeli zostanie ona wykluczona, lekarz zapyta cię najpewniej o przyjmowane na co dzień leki, szczególnie przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne i hormonalne. 

Warto podkreślić, że stężenie prolaktyny wzrasta podczas niektórych codziennych aktywności. Jej zwiększona ilość we krwi może być wywołana stresem, wysiłkiem fizycznym czy współżyciem. Z tego powodu niekiedy pomiary przekraczają przyjęte normy. Sytuacja taka określana jest mianem „hiperprolaktynemii czynnościowej”. Taka hiperprolaktynemia charakter przemijający, nie wymaga leczenia i nie ma wpływu na płodność kobiety.

Jeśli lekarze podejrzewają gruczolaka przysadki lub inne zaburzenia zlokalizowane w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, konieczne jest zazwyczaj wykonanie badań obrazowych, np. rezonansu magnetycznego. 

Przy diagnostyce hiperprolaktynemii, szczególnie przy braku objawów, bardzo często bierze się pod uwagę możliwość występowania w organizmie tzw. makroprolaktyny. Jest to białko składające się z połączonych ze sobą cząsteczek prolaktyny, co czyni je mniej aktywnym w porównaniu do hormonu w postaci niepołączonej. Jednocześnie jednak zwiększa stężenie tego hormonu we krwi. 

Pamiętaj, że ze względu na wiele potencjalnych przyczyn hiperprolaktynemia powinna być leczona i diagnozowana w specjalistycznych ośrodkach, a wyniki badań analizowane przez doświadczonego lekarza.

Leczenie hiperprolaktynemii uzależnione jest od przyczyny jej wystąpienia. 

Jeżeli hiperprolaktynemia związana jest z chorobą ogólnoustrojową, taką jak niedoczynność tarczycy czy cukrzyca, należy skupić się przede wszystkim na wyrównaniu bądź wyleczeniu tych chorób, a nieco później powtórnie ocenić stężenie prolaktyny. 

Jeżeli za hiperprolaktynemię odpowiadają leki, można rozważyć zastąpienie ich zamiennikami. Pamiętaj jednak, żeby nie robić tego na własną rękę, a jedynie po konsultacji z lekarzem.

Jeżeli rozwiązania te nie są możliwe do wprowadzenia, można wdrożyć leczenie agonistami dopaminy. Działają one na receptor hamujący wydzielanie prolaktyny przez przysadkę i w ten sposób obniżają jej stężenie we krwi. Jest to pierwszy wybór przy występowaniu gruczolaków przysadki lub innych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. Jeżeli natomiast gruczolak przysadki powoduje inne uciążliwe objawy, takie jak bóle głowy czy zaburzenia widzenia, a jego lokalizacja jest sprzyjająca, może zostać usunięty operacyjnie.