Zapadnięte ciemiączko u niemowlaka – co oznacza?

Ciemiączko przednie ma kształt przypominający romb. Położone jest w środkowej linii czaszki, czyli na skrzyżowaniu szwów wieńcowego, strzałkowego i czołowego, między kośćmi czołowymi a kośćmi ciemieniowymi. Jego wielkość przeważnie mieści się w przedziale od 2 x 2 cm, do 3 x 5 cm, największe ciemiączka obserwuje się u wcześniaków. Ciemię przednie jest miękkie, poczujemy to , delikatnie głaszcząc główkę niemowlęcia. Możemy wtedy wyczuć delikatne pulsowanie ciemiączka, które nasila się w czasie płaczu maleństwa.

Fizjologicznie wysklepienie ciemiączka znajduje się na poziomie kości czaszki lub nieco poniżej. Lekko zapadnięte ciemiączko u niemowlaka obserwuje się u zdrowych dzieci w pozycji spionizowanej – gdy stoją lub siedzą. Im większe jest ciemiączko, tym łatwiej to zauważyć. Natomiast napięte ciemiączko bezpośrednio po porodzie nasuwa podejrzenie krwawienia wewnątrzczaszkowego. W kolejnych dobach życia dziecka ten objaw może świadczyć o wzroście ciśnienia śródczaszkowego , które obserwujemy w niektórych chorobach ośrodkowego układu nerwowego – zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych lub wodogłowiu. Dlatego, obserwując uwypuklenie ciemiączka, należy zawsze je wykluczyć.

Podczas płaczu niemowlęcia ciemię przednie może się chwilowo wybrzuszać. Podobne zjawisko obserwujemy niekiedy w innych przypadkach – intensywnego ssania czy przegrzania malucha. Uważna obserwacja dziecka pozwala odróżnić sytuacje niegroźne od tych jednoznacznie alarmujących.

Zapadnięte ciemiączko najczęściej obserwujemy w sytuacji odwodnienia dziecka. U niemowląt, które odwadniają się szybko, może być to następstwem gorączki, biegunki czy wymiotów. Z drugiej strony warto pamiętać o zapadniętym ciemiączku występującym w pozycji pionowej jako o zjawisku fizjologicznym, które nie powinno wzbudzać naszego niepokoju. Dlatego warto obserwować, czy nie występują inne zmiany towarzyszące odwodnieniu dziecka. Zalicza się do nich: 

• nadmierna senność,
• apatia,
• niechęć do jedzenia i picia,
• niechęć do aktywności i zabawy,
• zmniejszona elastyczność skóry – po delikatnym uszczypnięciu fałd skóry wolno się odkształca,
• podsychające błony śluzowe jamy ustnej,
• zapadnięte oczodoły,
• sucha pieluszka po kilku godzinach od jej założenia – to również ważny objaw odwodnienia,
• gorączka przebiegająca z poceniem się dziecka,
• szybsza akcja serca,
• obniżenie ciśnienia tętniczego,
• ostatecznie utrata przytomności.

O instrukcję badania ciemiączka możemy poprosić pediatrę. Przede wszystkim trzeba to zrobić delikatnie, utrzymując badane dziecko w pozycji leżącej. Zapadnięte ciemiączko wyczuwamy jako lekko wklęsłe i delikatnie miękkie. Oczywiście lekkie wklęśniecie poniżej kości czaszki można zauważyć, dotyk jest w tym wypadku jednak bardziej miarodajną metodą.

Jeżeli zauważyliśmy zapadnięte ciemiączko u dziecka, a do tego występują inne objawy, które mogą świadczyć o odwodnieniu maleństwa, najrozsądniej będzie zgłosić się do lekarza, który po wykonaniu badania fizykalnego prawdopodobnie zaleci wykonanie badań laboratoryjnych: morfologii krwi, stężenia jonów czy ogólnego badania moczu.

Leczenie zapadniętego ciemiączka u niemowląt najczęściej sprowadza się do podania specjalnych doustnych płynów nawadniających. W cięższych przypadkach, aby szybciej nawodnić mały organizm, koniecznie staje się dożylne przetaczanie płynów wieloelektrolitowych oraz dalsze leczenie szpitalne.

Przede wszystkim warto mieć świadomość, jak szybko odwadniają się niemowlęta – by do tego doszło, wystarczy zaledwie kilka godzin. Jeśli więc karmisz piersią, przystawiaj malucha jak najczęściej. Jeśli dziecko dostaje butelkę, pamiętaj o podawaniu dodatkowego picia, choćby kilku łyżeczek co parę minut.

Konsultacja medyczna: dr n.med. Jolanta Karalus-Gach, Oddział Neonatologii, Szpital Specjalistyczny SALVE w Łodzi.