Nerwica u dzieci – jak ją rozpoznać i leczyć?

Nerwica jest określeniem, którego aktualnie używa się coraz rzadziej w języku medycznym. Zamiast niego coraz powszechniejszym określeniem stają się „zaburzenia lękowe”. Opisują one sytuacje, w których chory cierpi z powodu lęku pojawiającego się w różnych codziennych sytuacjach. 

Lęku nie można mylić jednak ze strachem lub stresem, gdyż te występują fizjologicznie i mają na celu ochronę człowieka przed potencjalnym zagrożeniem. Lęk zaś to zjawisko patologiczne, które pojawia się nieadekwatnie do sytuacji, w której znajduje się dziecko. 

Uważa się, że zaburzenia lękowe mogą dotyczyć nawet 20 proc. dzieci i młodzieży. Możemy wyróżnić różne rodzaje lęków u dzieci:

• Lęk separacyjny – dziecko odczuwa nadmierny lęk w sytuacji rozłąki z opiekunem, najczęściej rodzicem. Zjawisko to jest fizjologiczne u dzieci do 3. roku życia i powinno całkowicie zaniknąć do 5. urodzin. Szacuje się, że lęk separacyjny występuje u 3-5 proc. dzieci i nastolatków.
• Zaburzenie lękowe uogólnione – występuje wtedy, kiedy dziecko nadmiernie obawia się o rzeczy, które mogą się wydarzyć. Nie są one prowokowane przez daną sytuację lub przedmiot, a dziecko, wyobrażając sobie przyszłość, nie widzi możliwego dobrego zakończenia wydarzeń. Szacuje się, że na zaburzenia lękowe uogólnione cierpi ok. 4 proc. dzieci i nastolatków.
• Zespół lęku napadowego – w jego przypadku dziecko w pewnych określonych sytuacjach dostaje napadu paniki. Objawia się to bardzo silnym niepokojem psychicznym, charakteryzującym się uczuciem całkowitej utraty kontroli, a także objawami somatycznymi takimi jak: kołatanie serca, podwyższenie ciśnienia tętniczego czy przyspieszenie oddechu. Lęk napadowy związany jest z tzw. „fobiami swoistymi”, czyli takimi, które wywoływane są przez konkretną sytuację lub przedmiot, np. agorafobia czy też fobia społeczna. Według danych może dotyczyć od 0,5 proc. do 5 proc. dzieci i młodzieży.

Przyczyn występowania nerwic i zaburzeń lękowych u dzieci upatruje się m.in. w nieprawidłowościach w przekaźnikach neuronalnych. Aby dobrze zrozumieć zaistniały problem, należy wyobrazić sobie sytuację, w której przetwarzanie informacji w mózgu możliwe jest tylko dzięki specjalnym białkom, za pomocą których kontaktują się ze sobą komórki nerwowe, czyli neurony. W przypadku dzieci chorujących na zaburzenia lekowe ilości tych białek są bardzo często nieprawidłowe, co powoduje, że informacje docierające do mózgu nie są poprawnie odczytywane. 

Drugim bardzo ważnym czynnikiem są skłonności genetyczne. Jeżeli w rodzinie występowały zaburzenia lękowe, jest większa szansa, że dziecko zostanie nimi również dotknięte. Niebagatelną rolę w powstawaniu nerwic u dzieci odgrywa również środowisko. Do czynników potencjalnie prowokujących powstanie u dziecka zaburzeń lękowych zalicza się:

• nadopiekuńczość, 
• nadmierna krytyka, 
• brak poczucia bezpieczeństwa, 
• przemoc ze strony rówieśników, 
• traumatyczne sytuacje, takie jak np. wykorzystywanie seksualne. 

Często zaburzenia lekowe rozpoczynają się w momencie przełomowego wydarzenia dla dziecka, takiego jak np. pójście do szkoły czy też rozwód rodziców.

Rozpoznanie zaburzeń lękowych u dziecka stawiane jest na podstawie objawów opisywanych przez dziecko lub rodzica. W oparciu o nie specjalista jest w stanie bardzo często określić, na jaki rodzaj zaburzenia lękowego cierpi dziecko. Niekiedy potrzebna będzie również wizyta u psychologa, który w oparciu o posiadaną wiedzę określi, co dokładnie dolega dziecku. Zarówno psycholog, jak i lekarz psychiatra podczas diagnostyki mogą posiłkować się różnymi kwestionariuszami oraz skalami. 

Zaburzenia lekowe mogą charakteryzować się takimi objawami, jak: nadmierne pocenie się, duszność, kołatanie serca, przyspieszenie oddechu, bladość, wzrost ciśnienia tętniczego czy poczucie utraty kontroli nad własnym ciałem. Są to objawy, które występować mogą również w innych chorobach, np. przy nadczynności tarczycy. Z tego powodu lekarz często zleca również badania krwi dziecka, które mają za zadanie wykluczyć bądź potwierdzić zaburzenia hormonalne.

Najważniejsza podczas leczenia zaburzeń lekowych u dzieci jest praca z psychoterapeutą. Powinna ona być indywidualnie dopasowana do potrzeb dziecka. Terapia zaburzeń lękowych u dzieci może przyjmować różne postacie – od indywidualnych zajęć, na których dziecko wraz z terapeutą uczy się panować nad lękiem, po zajęcia grupowe, w których dziecko ma dodatkowo kontakt z rówieśnikami. 

Bardzo ważne jest również uświadomienie zarówno rodziców, jak i dziecka, gdzie leży problem, co jest jego przyczyną i jak można sobie z nim poradzić. Kluczowe jest także zaangażowanie całego środowiska dziecka, a więc również i przedszkola czy szkoły. Takie postępowanie zwiększa szansę na sukces terapii i realną pomoc dziecku. Farmakoterapia wprowadzana jest dopiero w momencie, gdy psychoterapia nie przyniesie pożądanych skutków. W takiej sytuacji lekarz decyduje, jakie leki otrzyma mały pacjent.