Anemia u dzieci – przyczyny i leczenie

Według wytycznych WHO dla dzieci do 5. roku życia norma poziomu hemoglobiny wynosi ≥ 11,0 g/dl, między 5. a 11. rokiem życia ≥ 11,5, a dla dzieci w wieku 12–14 lat ≥ 12,0. Niższe wartości w zależności od wyniku wskażą anemię łagodną, umiarkowaną lub ciężką. Najczęstszą przyczyną anemii jest niedobór żelaza. Sprawdź, jak rozpoznać anemię u dziecka, jakie badania należy wykonać oraz jak leczyć anemię.

Z danych WHO wynika, że niedobór żelaza to najczęstsza przyczyna anemii u dzieci – odpowiada za ponad 50 proc. przypadków zachorowań. Żelazo to podstawowy element składowy hemoglobiny. Zapewnia czerwonym krwinkom prawidłową budowę oraz działanie. Co ważne, rolą hemoglobiny jest wiązanie tlenu w płucach oraz przekazywanie go do tkanek w całym ciele, zatem konsekwencją niedokrwistości jest niedotlenienie organizmu. Z tego powodu objawy anemii mogą być różne, a konsekwencje poważne.

Anemia u noworodków urodzonych przedwcześnie może wynikać z krótszego czasu dostarczania żelaza przez łożysko. U niemowląt donoszonych ryzyko wystąpienia anemii pojawia się około 4. miesiąca życia. Wówczas dla dziecka źródłem żelaza jest pokarm matki. – U osób dorosłych 95 proc. żelaza pochodzi z «odzysku», więc dzienna podaż tego pierwiastka powinna pokryć tylko 5 proc. zapotrzebowania. Inaczej jest u niemowląt donoszonych po 4. m.ż. i dzieci, u których dieta powinna pokryć aż 30 proc. dziennego zapotrzebowania – czytamy w artykule „Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać”. Zatem przyczyną anemii u dzieci bywa anemia matki oraz wcześniactwo.

Później najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest dieta uboga w żelazo. Dieta niemowląt często zawiera niewystarczającą ilość tego pierwiastka lub jego biodostępność jest niska. Najlepiej żelazo wchłania się z pokarmów mięsnych, znacznie gorzej z pokarmów roślinnych. Co więcej, absorpcja żelaza zależy też od innych czynników: witamina C ją ułatwia, podczas gdy taniny (herbata), błonnik, fosforany hamują.

Niskie wchłanianie żelaza również należy do częstych przyczyn niedokrwistości. Za absorpcję żelaza mogą odpowiadać czynniki jelitowe. Żelazo wchłaniane jest głównie w dwunastnicy, więc choroby ją obejmujące mogą obniżać wchłanianie tego pierwiastka (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, pasożyty).

Do anemii doprowadzić może również deficyt kwasu foliowego, witaminy B12, niewydolność szpiku kostnego, cukrzyca, niedoczynność tarczycy czy nadmierna utrata krwi.

Anemia zwykle objawia się niepozornie i powoli, z tego powodu rozpoznanie niedokrwistości u dziecka nie jest proste. Jest to choroba przewlekła, więc z czasem objawy anemii się nasilają. Rozpoznanie anemii u dzieci jest bardzo ważne, ponieważ konsekwencje mają duże znaczenie w wieku rozwojowym.

Do objawów anemii z niedoboru żelaza u dzieci należą:

• bladość, 
• brak łaknienia,
• osłabienie, 
• bóle i zawroty głowy, 
• apatia i senność (lub rozdrażnienie), 
• szybkie męczenie się,
• przyspieszona akcja serca, 
• zwiększone pragnienie (szczególnie u niemowląt).

Niedobór żelaza może również skutkować zaburzeniami odporności, napadami bezdechu, zakrzepicą, zmianami w nabłonku (zajady, zmiany troficzne naskórka, rzadziej zespół Plummera-Vinsona) oraz zespołem niespokojnych nóg. Objawem anemii u dzieci może być też łamliwość włosów i paznokci oraz zahamowanie przyrostu masy ciała.

Bladość skóry, brak łaknienia czy senność to objawy, które łatwo przeoczyć lub bagatelizować. Dlatego pediatrzy zalecają badania kontrolne. Rekomenduje się wykonanie morfologii krwi w 6. miesiącu życia, a następnie powtarzanie badania co kilka miesięcy w zależności od tego, czy dziecko jest w grupie ryzyka. 

– W praktyce klinicznej niski poziom hemoglobiny (Hb) i niska średnia objętość erytrocytu (MCV) są szeroko stosowane do identyfikacji niedokrwistości z niedoboru żelaza, ale należy pamiętać, że nie są specyficzne i można je znaleźć w innych stanach, takich jak talasemia i choroby przewlekłe – czytamy w piśmie „Nowa Pediatria”.

Zapobieganie anemii u dzieci to przede wszystkim dbałość o dietę bogatą w żelazo. Co powinny jeść dzieci, by nie groziła im niedokrwistość?

Żelazo w produktach spożywczych występuje w postaci żelaza hemowego, które wchłania się w ok. 20 proc., oraz żelaza niehemowego, którego absorpcja wynosi tylko 5 proc. Żelazo hemowe znajduje się w takich produktach, jak podroby, mięso oraz ryby. Jednak najwięcej żelaza hemowego zawiera wołowina i wieprzowina. Dobrym źródłem żelaza jest wątróbka gęsia, wieprzowa i drobiowa, a także ryby: sardynki w oleju, makrela, tuńczyk, również żółtko jajka.

Żelazo niehemowe występuje w produktach pełnoziarnistych (np. kasza gryczana), nasionach roślin strączkowych, orzechach, pestkach, kakao, burakach oraz warzywach takich, jak brokuł, szpinak, brukselka, natka pietruszki. Produktami bogatymi w żelazo niehemowe jest sezam, pestki dyni, siemię lniane, a także tofu.

Leczenie anemii, której przyczyną jest niedobór żelaza, polega na suplementacji tego pierwiastka połączonej z odpowiednią dietą. Celem leczenia anemii jest nie tylko uzupełnienie niedoboru, ale również odbudowania jego zapasu, zatem jest to proces długotrwały. Leczenie anemii może trwać kilkanaście tygodni. Po normalizacji poziomu hemoglobiny podawanie preparatów żelaza powinno trwać jeszcze dwa miesiące.

Rekomendowana dawka żelaza to 3–6 mg/kg/dobę, nie więcej niż 150 mg. Jednak najniższa dawka zwykle wystarcza i wiąże się z mniejszą liczbą działań niepożądanych. Aby żelazo lepiej się wchłaniało, powinno być podawane między posiłkami z produktami, które zawierają dużo witaminy C.