Nadwaga u nastolatków – kiedy się zaczyna i jak z nią walczyć?

Nadwaga definiowana jest jako nadmierna, chociaż jeszcze nie chorobliwa, masa ciała, której bezpośrednią przyczyną jest zazwyczaj niewłaściwy styl życia. Uważa się ją za preludium do otyłości – poważnej choroby, która ma negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu i przyczynia się do występowania dolegliwości towarzyszących, w tym m.in. cukrzycy czy nadciśnienia, które nieleczone mogą doprowadzić do poważnych powikłań. 

Dlatego też nawet niewielkie odchylenie od prawidłowej masy ciała należy uznać za sygnał do tego, by przyjrzeć się swoim nawykom żywieniowym. O nadwadze można mówić wówczas, gdy poziom tkanki tłuszczowej u mężczyzn przekracza 12-18 proc. masy ciała, a u kobiet – 18-25 proc. masy ciała. Innym wskaźnikiem pomocnym przy rozpoznawaniu nadwagi jest wskaźnik BMI – jeśli mieści się on w granicach 25-29,9 kg/m2, to świadczy ono o występowaniu nadwagi, wyższe – o otyłości.

Wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index) jest parametrem określającym stosunek masy ciała w kilogramach do kwadratu wzrostu podanego w metrach. Na podstawie uzyskanego wyniku można ocenić stan masy ciała i zagrożenie związane z występowaniem niedowagi, nadwagi czy otyłości. 

Wskaźnik ten budzi wiele kontrowersji ze względu na to, że nie uwzględnia on indywidualnej budowy masy ciała. Dlatego też wynik należy skonsultować z lekarzem lub dietetykiem. Co istotne, współczynnik BMI został stworzony z myślą o osobach dorosłych. 

W przypadku dzieci i nastolatków do oceny rozwoju stosuje się siatki centylowe. Zostały one opracowane osobno dla dziewczynek i osobno dla chłopców. Na osi poziomej oznacza się wiek dziecka, natomiast na pionowej – wzrost, masę ciała i inne parametry. Następnie z zaznaczonych punktów tworzy się linie prostopadłe, a punkt przecięcia linii jest równoznaczny z tzw. pozycją centylową. Jeśli dziecko lub nastolatek znajduje się powyżej 97 centylu, to wymaga pogłębionej diagnostyki w kierunku nadwagi lub otyłości.

Podstawową przyczyną stale rosnącego i bardzo niepokojącego trendu nadwagi u dzieci i młodzieży jest niewłaściwy styl życia. Związane jest to z nieznacznym poziomem aktywności fizycznej – zaledwie co czwarte dziecko deklaruje, że uprawia umiarkowaną lub intensywną aktywność częściej niż raz w tygodniu. 

Większość młodzieży preferuje inne formy spędzania wolnego czasu – dominuje tu korzystanie z urządzeń elektronicznych i granie w gry komputerowe. Inną, równie poważną przyczyną nadwagi, są niewłaściwe nawyki żywieniowe. 

Nadmierny przyrost masy ciała powodowany jest przez nadwyżkę energetyczną, która wynika najczęściej ze spożywania słodyczy, niezdrowych przekąsek (chipsów, paluszków, krakersów), słodkich napojów oraz fast-foodów. Dieta typowego nastolatka jest wysokoenergetyczna, wysokocukrowa i jednocześnie uboga w owoce i warzywa.

Walka z nadwagą u dzieci i młodzieży powinna być kompleksowa i uwzględniać zmianę stylu życia i szeroko zakrojoną edukację żywieniową, obejmującą również rodziców. Podstawą jest zmiana nawyków żywieniowych nastolatka i nakłonienie go do regularnej aktywności fizycznej. 

Codzienny jadłospis powinien być skomponowany w taki sposób, by odpowiadał normom i zaleceniom żywieniowym dla młodzieży stworzonym przez Instytut Żywności i Żywienia. Zawierają one 10 podstawowych punktów, które pozwalają utrzymać prawidłową masę ciała w normie: 

1. Codzienny jadłospis powinien składać się z 5 zróżnicowanych posiłków. Należy pić co najmniej 1,5-2 l wody dziennie (przed, po i pomiędzy posiłkami) i myć zęby po każdym posiłku. 
2. Należy jeść codziennie dużą ilość warzyw i owoców. 
3. Należy jeść produkty zbożowe, najlepiej z pełnego ziarna. 
4. Należy pić co najmniej 3-4 szklanki mleka dziennie (można go zastąpić innymi produktami mlecznymi – jogurtem naturalnym, maślanką bądź kefirem). 
5. Należy jeść chude mięso (najlepiej drobiowe), ryby, jaja oraz nasiona roślin strączkowych. Najlepiej zrezygnować z tłuszczów zwierzęcych na rzecz roślinnych. 
6. Nie należy pić słodkich napojów i słodyczy. 
7. Należy ograniczyć spożycie soli w diecie i unikać dań typu fast-food. 
8. Należy być aktywnym fizycznie co najmniej przez godzinę dziennie. 
9. Należy dbać o higienę snu i spać co najmniej 8 h dziennie. 
10. Należy regularnie sprawdzać stosunek swojego wzrostu do masy ciała.