Jakie są objawy autyzmu u nastolatków?

Autyzm, spektrum autyzmu, ASD (autism spectrum disorder) to zespół cech neurorozwojowych. W zachowaniach zwykle objawia się trudnościami relacyjnymi, problemami w życiu społecznym i towarzyskim. Szczególnie zwracają uwagę charakterystyczne dla spektrum autyzmu zaburzenia integracji sensorycznej, fiksowanie na określonych wąskich zainteresowaniach, niechęć do zmian. Autyści preferują powtarzalność, schematyczność, regularność. 

Przyczyny autyzmu nie są jednoznacznie ustalone. Uważa się, że autyzm jest powodowany przez czynniki, takie jak:

• zmiany neurologiczne,
• defekty genetyczne,
• problemy i urazy ośrodkowego układu nerwowego, a także mózgowe porażenie dziecięce,
• wiek ojca 40+,
• nieprawidłowa flora bakteryjna jelit.

Każdy autysta jest inny. Jedni funkcjonują na co dzień prawie zupełnie samodzielnie, podczas gdy inni wymagają stałego wsparcia i całodobowej opieki. Niektóre osoby z autyzmem nigdy się nie usamodzielniają, podczas gdy inne podejmują edukację w publicznych placówkach, a w wieku dorosłym pracują i realizują swoje pasje. 

Wbrew stereotypom, w większości, osoby z autyzmem nie są geniuszami. Nawet jeśli przejawiają cechy sawantyzmu lub wybitne skoncentrowanie na wąskiej dziedzinie, rzadko umieją stosować wiedzę w praktyce, a wybitna pamięć nie jest elastyczna. Mogą więc gromadzić informacje, których nie umieją przetwarzać czy wykorzystać.

Autyzm zwykle bywa diagnozowany na etapie rozpoczęcia edukacji przedszkolnej czy szkolnej, gdy szczególnie widoczne stają się różnice zachowań względem rówieśników. Uwidaczniają się także trudności relacyjne, problem z komunikacją społeczną. 

Niekiedy u osób niezdiagnozowanych w dzieciństwie dopiero w okresie dorastania czy nawet w dorosłości znajdujemy odpowiedź na pytania o nietypowe zachowanie, trudności w relacjach czy w nauce.

Jak najczęściej objawia się autyzm u osób nastoletnich? Zazwyczaj są to:

• trudności w przebywaniu w grupie,
• trudności w zawieraniu znajomości i podtrzymywaniu ich,
• preferowanie spędzania wolnego czasu w samotności,
• trudności w odczytywaniu emocji i intencji innych osób,
• unikanie kontaktu wzrokowego,
• nietypowa intonacja głosu, echolalia, rzadkie wypowiedzi,
• brak standardowej gestykulacji towarzyszącej rozmowie czy kontaktom społecznym, słaba mimika twarzy,
• nietypowe ruchy i gesty, np. trzepotanie rękami, kręcenie się w kółko,
• wąskie zainteresowania,
• preferowanie rutyny, niezmienności, problemy z akceptowaniem zmian, nawet – w mniemaniu otoczenia – nieznacznych (np. przestawienie długopisów w piórniku), 
• brak rozumienia dowcipów, dosłowność, brak rozumienia metaforyki, sarkazmu, ironii,
• zaburzenia koncentracji uwagi,
• nietypowe preferencje spania (miejsca, pory, przykrycie),
• nietypowe preferencje żywieniowe (wybiórczość, zainteresowanie potrawami bardzo ostrymi albo bardzo słonymi, nietypowe zestawienia),
• zaburzenia integracji sensorycznej, nietypowe bądź nadmierne reakcje lub za słabe/brak reakcji nawet na silne bodźce,
• brak reakcji na ból,
• hiperaktywność lub przeciwnie, bierność, przebywanie w swoim świecie, brak integracji z otoczeniem.

– Objawów może stale przybywać, chociażby nowe sytuacje, które wiążą się ze zmianą miejsca, ludzi. Mogą wywołać lęki, zachowania agresywne i autoagresywne – dodaje  Joanna Ryk, pedagog specjalny.

Wsparcie dla nastolatków z autyzmem to przede wszystkim zrozumienie i akceptowanie ich takimi, jacy są. Odpowiednia terapia może pomóc w codziennym funkcjonowaniu. Ważne jest również zwiększanie świadomości otoczenia, poprzez np. zajęcia w szkole poświęcone tematyce autyzmu. Tak, żeby rówieśnicy poznawali potrzeby i możliwości autystycznych kolegów i koleżanek, uczyli się akceptacji i poszerzali swoją wiedzę i świadomość w zakresie spektrum autyzmu. 

Joanna Ryk, pedagog specjalny, zwraca uwagę, że nauczyciele często nie mają należytego przygotowania, aby nawiązać efektywną współpracę z uczniami w spektrum autyzmu. Nie rozpoznają objawów spektrum, a następnie nie reagują adekwatnie do sytuacji. 

– Nauczyciele często nie posiadają umiejętności pracy z takimi osobami, mają słaby zakres wiedzy, określają te dzieci jako „niegrzeczne” i kierują winę za to na rodzica. To rola terapeuty jest tu kluczowa – mówi.

Zdaniem specjalistki najważniejsze jest dobranie właściwych metod terapii, które pozwolą młodemu człowiekowi usprawnić codzienne funkcjonowanie. Odpowiednia współpraca na linii rodzic-szkoła-terapeuta to klucz do sukcesu. Najważniejsze jest nauczenie młodego autysty komunikowania się z otoczeniem, sygnalizowania potrzeb i reagowania na polecenia z zewnątrz. Jako rodzice powinniśmy też podejść z wyrozumiałością i nie oczekiwać od autysty dostosowania do innych czy przynoszenia dobrych stopni. Najważniejsze są małe, codzienne sukcesy przekładające się na naukę samodzielności, a także poczucie komfortu i bezpieczeństwa, które u osób w spektrum bywa szczególnie kruche.

Niektórzy rodzice czy dziadkowie bagatelizują zaburzenia rozwoju czy komunikacji społecznej u dziecka, licząc, że z biegiem czasu dostosuje się ono do grona rówieśników. Inni z kolei mają po prostu nadzieję, że z wiekiem autysta będzie funkcjonować lepiej, co pozwoli także rodzicom na odetchnięcie, po latach pracy i terapii z dzieckiem. 

Natomiast autyzm jest nieuleczany. Jest integralną cechą danego człowieka, jak kolor oczu czy budowa ciała. Właściwa terapia może dać szansę na funkcjonowanie w społeczeństwie i samodzielność. Zaniedbanie tego aspektu może powodować pogłębianie problemów, intensyfikację fiksacji i postępujące izolowanie się autysty. Ważne jest zapewnienie dziecku przestrzeni do bezpiecznego rozwoju, z uwzględnieniem jego możliwości i potrzeb. Równie istotne jest akceptowanie autystycznego nastolatka takiego, jakim jest, z pełną akceptacją jego zdolności, ale i ograniczeń. Dlatego ważny jest właściwy wybór szkoły, najpierw podstawowej, a następnie średniej (np. publiczna, integracyjna, specjalna etc.). Istotny jest dobór miejsca, gdzie rozwój i funkcjonowanie dziecka będą wzrastać w warunkach komfortu i bezpieczeństwa.

O EKSPERTCE – Joanna Ryk, pedagog specjalny i edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej.