Dziecko sawant – jak je wspierać?

Zespół sawanta został opisany i nazwany przez Johna Langdona Downa, który też jako pierwszy opisał zespół nazwany potem od jego nazwiska zespołem Downa. Nazwa tego schorzenia pochodzi z języka francuskiego, od słowa savant, które oznacza człowieka uczonego, mądrego i biegłego. W swoich pracach naukowych Langdon Down opisał wiele przypadków dzieci, które wykazywały nadprzeciętne umiejętności, a mimo to nie radziły sobie z codziennym funkcjonowaniem. Tego typu osoby określił jako idiot-savant, co można przełożyć jako „uczony idiota”.

Obecnie za sawanta uważa się osobę, która pomimo obniżonego ilorazu inteligencji wykazuje niezwykłe umiejętności umysłowe – zazwyczaj w pewnej konkretnej dziedzinie. Często, chociaż nie zawsze, są to osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, w tym m.in. z zespołem Aspergera czy zespołem Retta. Nie jest to jednak regułą – niekiedy sawantyzm występuje u osób nieautystycznych, co pozostaje nierozwiązaną zagadką dla medycyny.

Sawanci nie potrafią samodzielnie funkcjonować – mają problemy z wykonywaniem prostych czynności i wymagają opieki. Natomiast ich umiejętności w niektórych dziedzinach są zdumiewające, wręcz genialne. Przyczyny takiego stanu rzeczy nie są do końca znane – najczęściej zespół sawanta rozpoznawany jest u osób po urazach głowy, z niepełnosprawnością intelektualną, ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu lub z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi. Wspólną cechą wszystkich sawantów są dysfunkcje lewej półkuli mózgu, które wynikają z uszkodzenia przedniego płata skroniowego. Determinuje to większą aktywność kory nowej, zlokalizowanej w prawej półkuli mózgu, która odpowiada m.in. za kreatywność, myślenie abstrakcyjne i zdolności artystyczne.  

Co więcej, zespół sawanta znacznie częściej rozpoznawany jest u chłopców niż u dziewczynek. Wynika to przede wszystkim z poziomu testosteronu, który podczas rozwoju płodowego negatywnie oddziałuje na rozwój lewej półkuli mózgu. 

Sawantyzm sam w sobie nie jest zaburzeniem, jest natomiast pewną cechą mózgu, której towarzyszy upośledzenie umysłowe. Charakteryzuje się on występowaniem pewnych nieprzeciętnych zdolności mogących dotyczyć różnych obszarów. Mowa tu o: 

• zdolnościach matematycznych – sawanci mogą wykonywać skomplikowane działania arytmetyczne w pamięci, zapamiętywać bardzo długi ciąg liczb itd.;
• zdolnościach pamięciowych – potrafią zapamiętywać raz zasłyszane lub przeczytane informacje, w tym również te, których opanowanie większości osobom sprawia trudność (np. numery z książki telefonicznej, hasła z encyklopedii, rozkłady jazdy);
• zdolności językowe – często wykazują niezwykłe predyspozycje do nauki języków obcych, których uczą się mimochodem (np. z bajek, książek itp.);
• zdolności muzyczne – sawantów cechuje bardzo dobry słuch muzyczny. Świetnie zapamiętują teksty utworów, mogą wykazywać również zdolności kompozytorskie. Potrafią odtworzyć z pamięci zasłyszany utwór muzyczny;
• zdolności plastyczne – rysunki i inne prace plastyczne osób dotkniętych zespołem sawanta zwykle są bardzo precyzyjne, z dużą liczbą wiernie odwzorowanych detali.

O zespole sawanta najczęściej mówi się w kontekście zaburzeń ze spektrum autyzmu. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ co drugi sawant zmaga się jednocześnie z autyzmem. Od wielu lat psychiatrzy badają cechy sawantyzmu u osób dotkniętych zespołem Aspergera (choć od tego określenia powoli się odchodzi). Dzieci, które się z nim zmagają, często przejawiają nadprzeciętne umiejętności w jakiejś dziedzinie.

Dziecko z zespołem sawanta wykazuje nadprzeciętne umiejętności w jakiejś dziedzinie, a jednocześnie ma niski iloraz inteligencji, co utrudnia mu codzienne funkcjonowanie. Wobec tego wymaga ono nieustannego wsparcia osób dorosłych – rodziców, opiekunów i nauczycieli. Konieczne jest współdziałanie wszystkich ważnych instytucji w życiu dziecka – rodziny, szkoły, poradni rodzinnej. Osoby z niepełnosprawnością umysłową powinny uczyć się w wyspecjalizowanych placówkach terapeutycznych, szkołach specjalnych bądź w szkołach masowych z oddziałami integracyjnymi. Co ważne, należy zwracać uwagę nie tylko na deficyty dziecka, ale również na szczególne uzdolnienia, obszary, w których wyróżnia się ono na tle swoich rówieśników. Dzięki świadomości, że jest w czymś dobre, rośnie jego poczucie wartości, co z kolei może przełożyć się na sukcesy terapeutyczne.