Testy na boreliozę – które badania wykonać i jak interpretować wyniki? 

Borelioza (choroba z Lyme) jest schorzeniem wywoływanym przez bakterię Borrelia burgdoferi przenoszonym przez kleszcze. Z każdym rokiem przypadków tej zoonozy (choroby odzwierzęcej) jest coraz więcej, bo i zarażonych kleszczy przybywa. Jak się szacuje, nosicielami boreliozy może być od 10 do 20 proc. populacji kleszczy zamieszkujących Polskę, a w niektórych miejscach na północnym-wschodzie kraju nawet 30 proc.  

W 2023 roku odnotowano ponad 25 tysięcy zachorowań na boreliozę. Warto pamiętać, że nie jest to jedyna choroba odkleszczowa – te pajęczaki mogą nam także przekazać bakterie wywołujące kleszczowe zapalenie mózgu, babeszjozę czy riketsjozy.  

Pierwsze objawy zakażenia Borrelią obserwuje się po 1-3 tygodniach od ukąszenia (sprawdź, jak wyciągnąć  kleszcza). Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych są one podobne. Jest to przede wszystkim charakterystyczny rumień, który wygląda jak czerwona, powiększająca się i zmieniająca swoje położenie plama. Towarzyszą mu: 

• bóle głowy, 

• ból stawów i mięśni, 

• gorączka i dreszcze.  

Niestety nie u wszystkich objawy są typowe, czasami nie ma ich w ogóle, a choroba ujawnia się dopiero, kiedy wystąpią tak poważne dolegliwości, jak:  

• zapalenie mięśnia sercowego, 

• zapalenie stawów, 

• rozwinięcie neuroboreliozy.  

Wiele z tych dolegliwości pojawia się po dłuższym czasie od zarażenia, kiedy niewiele osób kojarzy je z dawnym ugryzieniem przez kleszcza. Co więcej, jak się szacuje, ponad połowy przypadków ukąszenia przez kleszcza nie zauważamy.  

Podstawą diagnostyki boreliozy są testy serologiczne, których celem jest wykrycie przeciwciał produkowanych przez układ immunologiczny. Organizm wytwarza je po kilku tygodniach,  dlatego badania na boreliozę wykonane natychmiast po ukąszeniu przez kleszcza będą niewiarygodne. Organizm człowieka w pierwszej kolejności wytwarza przeciwciała w klasie IgM, następnie IgG.

By ocenić obecność i poziom przeciwciał, lekarze zlecają wykonanie testu ELISA, który wstępnie odpowiada na pytanie, czy dana osoba zetknęła się z bakteriami Borrelia i czy ma w swojej krwi przeciwciała specyficzne dla tej bakterii.   

Test jest bardzo czuły, może więc dawać wyniki fałszywie dodatnie, ponieważ wykazuje on zakażenie innym drobnoustrojami. Kiedy jednak wynik testu jest ujemny, możemy być pewni, że nie jesteśmy chorzy.  

Skierowanie na test ELISA można dostać tylko od specjalisty chorób zakaźnych, neurologa albo dermatologa, wtedy wykonamy badanie w ramach NFZ. W pozostałych wypadkach jest ono płatne, pełny pakiet badań przeciwciał IgG oraz IgM testem ELISA kosztuje od 100 do 150 zł w zależności od laboratorium i miasta. Badanie wykonuje się z krwi, nie trzeba być na czczo. Wynik otrzymamy najpóźniej po 4 dniach.

Test Western Blot – badanie potwierdzające diagnozę w kierunku boreliozy 

Test Werstern Blot rekomenduje się wszystkim, którzy w teście ELISA uzyskali wyniki dodatnie i graniczne. Nie określa on poziomu  przeciwciał, lecz potwierdza, czy przeciwciała wykryte metodą ELISA rzeczywiście są odpowiedzią organizmu na zakażenie krętkami Borrelia.  

Test ten jest w stanie ocenić czas, jaki minął od zakażenia, wskazać, czy mamy do czynienia ze stanem ostrym albo czy mieliśmy kontakt z krętkami Borreli w przeszłości.  

Test Western Blot nie jest refundowany, kosztuje od 170 do 300 zł.  Wykonujemy go z krwi. Na wynik trzeba poczekać nawet do 6 tygodni.  

Rola przeciwciał IgM i IgG w diagnozie boreliozy 

Jeśli wynik testu Western Blot jest ujemny, ale test Elisa był dodatni a pacjent obserwuje u siebie objawy boreliozy, test powtarza się kilka tygodni później. Prawidłowy wynik testu jest związany z etapem namnażania się przeciwciał – IgM są najbardziej aktywne zaraz po zakażeniu, przeciwciała w klasie IgG z kolei świadczą o infekcji przebytej lub boreliozie chronicznej.  

W ofercie diagnostycznej możemy się także spotkać z testami metodą PCR, które oceniają obecność DNA bakterii Borrelia w kleszczu, który został usunięty z miejsca jego wkłucia w ciało. Materiał do badania można także pobierać z płynu mózgowo-rdzeniowego osoby podejrzewanej o zachorowanie. Testy te wykonują specjalistyczne laboratoria w Polsce. Badanie kosztuje od 80 do 300 zł, wynik otrzymamy po około 10 dniach.  

Antygen p41 jest białkiem występującym w pałeczkach Borrelia i jest często używany jako marker w testach diagnostycznych. Wskazanie go w wyniku świadczy, że w badanej próbce znaleziono skierowane przeciwko niemu przeciwciała IgG, a więc mamy do czynienia z infekcją.

Interpretacja wyników badań na boreliozę – jak czytać wyniki testów? 

Kluczem do interpretacji wyników testów jest ocena, jak szybko po potencjalnym zakażeniu pojawiają się przeciwciała:  

• Przeciwciała IgM testy wykrywają po upływie 3-4 tygodni od zakażenia, maksymalne stężenie osiągają one po 6-8 tygodniach, a zanikają po około 4-6 miesiącach.  

• Przeciwciała IgG wykrywane są po upływie 6-8 tygodni i utrzymują się we krwi przez lata.  

Ponieważ na początku choroby organizm wytwarza niewiele przeciwciał, a testy mogą być niejednoznaczne, kluczowe znaczenie w diagnostyce boreliozy będą miały dolegliwości, jakie sygnalizuje pacjent. Kiedy występują, wielu lekarzy nie czeka na powtórzenie testów za kilka kolejnych tygodni, ale od razu wdraża leczenie. Jednak obecność samych przeciwciał, bez wystąpienia objawów klinicznych, nie jest wskazaniem do leczenia. 

Warto pamiętać, że charakterystyczne objawy pierwszej fazy boreliozy po ok. tygodniu samoistnie znikają, a kolejny etap choroby wystąpi średnio u 30 proc. pacjentów i obejmie objawy w obszarze układu nerwowego, serca i krążenia krwi. Leczenie boreliozy to podawanie antybiotyków, leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Lekarz decyduje też, jak poprowadzić leczenie w przypadku wyniku, który wskazuje o ukąszeniu kleszcza w przeszłości.  

Borelioza jest bardzo poważną chorobą, jej skutki, zwłaszcza neurologiczne, mogą znacznie utrudnić normalne życie, a w przypadku dzieci zachwiać ich prawidłowym rozwojem. Dlatego tak ważne jest, by nie lekceważyć ukąszenia kleszcza. W tym przypadku lepiej dmuchać na zimne.