Zespół Aspergera u dziecka. Co należy o nim wiedzieć?

Zespół Aspergera u dzieci to, obok autyzmu, zespołu Retta i zaburzeń hiperkinetycznych, jedno z całościowych zaburzeń rozwojowych. Od autyzmu odróżnia go podstawowa cecha – dzieci z zespołem Aspergera przeważnie komunikują się werbalnie, co w przypadku autyzmu jest poważnym problemem. Warto jednak dodać, że specjaliści odchodzą od używania nazwy „zespół Aspergera”. Jak tłumaczył to w rozmowie z HelloZdrowie Tony Attwood – uznany brytyjski psycholog specjalizujący się w badaniach zaburzeń osób ze spektrum autyzmu: „Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Światowa Organizacja Zdrowia dążą do ujednolicenia terminologii obowiązujących w ich klasyfikacjach chorób i zaburzeń (…). Uznano więc, że nazwa odimienna nie będzie już stosowana i mówi się teraz po prostu o zaburzeniach ze spektrum autyzmu, nie o zespole Aspergera”.

– Każdy z nas ma swoją sensorykę. Wszyscy jesteśmy zmysłami – mówi Anita Rachubińska, fizjoterapeutka z Centrum Wspomagania Rozwoju IntegrAACja. W przypadku zespołu Aspergera różnice w przetwarzaniu sensorycznym powodują różne specyficzne zachowania. Choć każdy przypadek jest inny, pewne objawy powtarzają się częściej niż inne. Do najpowszechniej obserwowanych zaliczamy:

• trudności w kontaktach społecznych. Dziecko z zespołem Aspergera może być postrzegane zarówno jako unikające kontaktów, jak i nadmiernie bezpośrednie, wręcz niegrzeczne, nieliczące się z uczuciami innych ludzi,
• problemy z komunikacją, które nie wynikają ze zbyt małego zasobu słów ani nieprawidłowych konstrukcji językowych. Zespół Aspergera u dzieci powoduje problemy ze zrozumieniem używanych przez rozmówcę przenośni, przysłów, ironii, sarkazmu czy żartów,
• specyficzne trudności z pragmatyką mowy: pedantyczny język, problemy z czekaniem na swoją kolej, przerywanie rozmów, problemy z modulacją i intonacją, dziwna prozodia, uciekanie wzrokiem,
• fascynacja rzeczami, które są uporządkowane, czy – szerzej rzecz biorąc – wszelkimi schematami,
• problemy z koordynacją ruchową: sztywność ruchów, zaburzenia równowagi, trudności w pisaniu i obniżona sprawność manualna, zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy, trudności we współpracy podczas gier zespołowych,
• zaburzenia sensoryczne: nadwrażliwość na bodźce sensoryczne (słuchowe, wzrokowe, dotykowe, zapachowe, smakowe).

Zdaniem Anity Rachubińskiej ten, kto wskaże przyczynę występowania zespołu Aspergera, ma gwarantowaną Nagrodę Nobla. Wśród hipotez wymienia się zarówno czynniki genetyczne, choć nie wyodrębniono genu odpowiedzialnego za zespół Aspergera, jak i psychogenne – związane z silnym lękiem, oddzieleniem od matki. Mówi się także o przyczynach biologicznych, czyli zakażeniach. Badania epidemiologiczne wykluczyły natomiast związek pomiędzy szczepieniami przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) a występowaniem zespołu Aspergera czy autyzmu.

Zespół Aspergera u dzieci jest najczęściej rozpoznawany między trzecim a ósmym rokiem życia, choć największą liczbę diagnoz stawia się dzieciom siedmioletnim. Z całą pewnością ma to związek ze zmianą środowiska z przedszkolnego na szkolne. Wcześniejsze objawy bardzo trudno zaobserwować.

Jak pomóc dziecku z zespołem Aspergera? Zdaniem Anity Rachubińskiej, kluczowa jest akceptacja: – Żadne dziecko nie osiągnie sukcesu w terapii, jeśli nie czuje się zaakceptowane przez rodziców. Rachubińska podkreśla fakt, że mniej diagnoz zespołu Aspergera stawia się wśród dziewczynek niż wśród chłopców. – To efekt treningu społecznego, którym dziewczynki poddawane są wciąż jeszcze w dużo większym stopniu niż chłopcy – uważa.  

Terapia to przede wszystkim treningi umiejętności społecznych, ćwiczenia integracji sensorycznej i spontanicznych aktywności. U jednego dziecka potrwa ona rok, u innego cztery lata. – To bardzo indywidualna sprawa uzależniona od wielu czynników – mówi Rachubińska, podkreślając, że to my, rodzice, kreujemy rzeczywistość dziecka i musimy dbać o jego kontakty ze światem zewnętrznym, a nie zamykać w świecie własnych fiksacji. Bardzo ważne jest również wyłączenie tego, co nas otępia – telewizji, gier, całej elektroniki. Niekoniecznie na stałe, ale używanie jej przez dzieci z zespołem Aspergera powinno się odbywać pod ścisłym nadzorem i w wyznaczonym czasie.

Rolą rodziców jest również poinformowanie wychowawców i opiekunów w przedszkolu i szkole o zespole Aspergera u dziecka. – Szkoły są coraz bardziej otwarte na dzieci z zespołem Aspergera, bo diagnoz jest coraz więcej – mówi Anita Rachubińska.

Wszystkie te cuda, które reklamowane są w sieci jako środki na „wyleczenie” zespołu Aspergera, to – zdaniem Rachubińskiej – naciąganie i drenowanie kieszeni rodziców. Co zatem możemy zrobić, żeby pomóc naszemu dziecku? Rachubińska poleca przede wszystkim trening sensoryczny w domu i sport – pływanie, judo, karate, piłkę.

Nie bez znaczenia jest fakt, że dziecko z zespołem Aspergera kocha schematy. Dobrze jest ustalić kolejność czynności, np. przed pójściem spać. Pozwoli to dziecku się wyciszyć i spokojnie zasnąć. Poprzez rozmaite zajęcia i terapie możemy stymulować i wspierać rozwój dziecka w problematycznych obszarach. Służą temu:

• terapia w zakresie zaburzeń integracji sensorycznej (zbyt mała lub zbyt duża wrażliwość na bodźce), która ma wspierać proces analizy i syntezy bodźców oraz przeciwdziałać nieprawidłowościom sensorycznym. Efektem terapii jest poprawa motoryki i koordynacji ruchowej dziecka,
• trening umiejętności społecznych (TUS) pomagający zdobyć i rozwijać umiejętności komunikacji: naukę przedstawiania się, prowadzenia rozmów, aktywnego słuchania, ale również rozpoznawania własnych emocji, radzenia sobie ze stresem, prowokacją, agresją, odrzuceniem i wykluczeniem,
• terapia metodą kognitywną (inaczej terapia poznawcza), w której pacjent bada i interpretuje swoje emocje, myśli i zachowania. Jej celem jest zmiana sposobu postrzegania danej sytuacji, a co za tym idzie – poprawa nastroju lub zmiana sposobu postępowania,
• terapia behawioralna – poprzez zadawanie odpowiednich pytań pacjent ma samodzielnie dotrzeć do wniosków na temat swoich zachowań,
• psychoterapia metodą behawioralno-poznawczą pozwalająca wykryć zniekształcone interpretacje rzeczywistości i zastąpić je właściwymi.

Dziecko z zespołem Aspergera to też dar. Albert Einstein, Isaak Newton, Thomas Edison, Vincent van Gogh, Bill Gates to tylko kilka przykładów wybitnych umysłów i dowód na to, jak specyficzne uzdolnienia dzieci z zespołem Aspergera przekładają się na dorosłe życie. Akceptacja i wsparcie rodziców na pewno pomogą dzieciom rozwinąć skrzydła.