Zazdrość u dziecka – jak sobie z nią radzić?

Poprzez zazdrość należy rozumieć mieszaninę negatywnych emocji, w których dominuje: złość, gniew oraz strach. Co ciekawe, mogą doświadczać jej już kilkumiesięczne maluchy, które domagają się uwagi mamy, gdy ta poświęca ją innemu dziecku. U starszaków zazdrość najczęściej jest efektem rywalizacji z rodzeństwem, która pojawia się, gdy rodzice – często ze względu na brak zasobów – nie poświęcają tyle samo uwagi wszystkim swoim dzieciom. 

Zanim zaczniemy zastanawiać się, jak radzić sobie z zazdrością dziecka i jak ją odczytywać, warto uświadomić sobie, że jest ona naturalnym stanem emocjonalnym, który pojawia się na pewnym etapie rozwoju malucha. Zwykle nasila się ona w wieku przedszkolnym, czyli wtedy kiedy dziecko zostaje odseparowane od rodziców. Co więcej, zazdrość może pojawić się również jako odpowiedź na pojawienie się na świecie rodzeństwa.

Zazdrość jest subiektywnym odczuciem, które występuje naturalnie na pewnym etapie rozwoju dziecka. Wynika ono najczęściej z poczucia zagrożenia utratą, np. miłości rodziców, ulubionej zabawki czy też sympatii rówieśników. 

Zwykle pojawia się ona w wieku przedszkolnym, kiedy to dziecko zaczyna żyć w grupie rówieśniczej, w której – całkowicie naturalnie – pojawiają się elementy rywalizacji. Wtedy też u malucha ujawniają się nowe potrzeby: akceptacji i uznania społecznego, rówieśniczych kontaktów interpersonalnych, a także zdobycia sympatii swoich koleżanek i kolegów.

Źródła zazdrości u dziecka, podobnie jak u osób dorosłych, uzależnione są od wielu czynników, w tym m.in. od sytuacji rodzinnej, modelu wychowania, tego czy ma rodzeństwo, czy uczęszcza do przedszkola itp. Jedno jest jednak niepodważalne – chcąc nie chcąc, na pewnym etapie życia u naszego malucha pojawi się zazdrość, z którą na początku być może nie zawsze będzie umiał sobie poradzić. 

Zazdrość o rodzeństwo

Jednym z najczęstszych źródeł zazdrości u dziecka jest pojawienie się w jego życiu rodzeństwa. Zazdrość może być dużo silniejsza, jeśli nie przygotowaliśmy odpowiednio swojej pociechy na powiększenie rodziny. Niemniej jednak nawet jeśli zadbamy o to wcześniej, to nie unikniemy zazdrości. W takiej sytuacji jest ona całkowicie naturalną emocją i nie należy z nią walczyć za wszelką cenę. 

Jedna ze znanych psychoterapeutek – Isabelle Filliozat – oceniła, że dla starszego rodzeństwa czas tuż po przyjściu na świat nowego członka rodziny jest podobny do żałoby. Pojawiają się wówczas odczucia, które są częścią składową zazdrości, czyli złość, gniew i strach. Z czasem dołącza do tego smutek, a następnie – po zapewnieniu dziecku odpowiednich ku temu warunków – pojawia się akceptacja.  

Zazdrość o rodzica

Zazdrość o rodzeństwo często powiązana jest z zazdrością o rodzica, chociaż nie jest to regułą. Może ona wynikać z niedostatecznej uwagi poświęcanej dziecku, nieokazywania mu uczuć, czyli innymi słowy – niezaspokajania jego podstawowych potrzeb: miłości i akceptacji. Niekiedy jednak uczucie to może przyjmować inną formę. Dzieje się tak w przypadku zazdrości o uwagę okazywaną przez jednego rodzica drugiemu rodzicowi (np. mama tacie lub tata mamie). Podłożem tego typu odczuć może być kompleks Edypa (u chłopca) lub kompleks Elektry (u dziewczynki). 

Zazdrość o zabawki

Zazdrość może dotyczyć również przedmiotów materialnych – w przypadku dzieci zwykle obiektem pożądania staje się zabawka należąca do rówieśnika bądź rodzeństwa. Maluchy mają tendencję do chwalenia się różnego rodzaju przedmiotami, które na etapie życia, w którym aktualnie się znajdują, często stanowią o ich wartości oraz randze w grupie rówieśniczej. Toteż nie ma w tym nic dziwnego, że niekiedy w odpowiedzi na takie zachowanie u naszego malucha może pojawić się zazdrość.

Zazdrość jest jednym z najtrudniejszych stanów emocjonalnych, z którym musi się zmierzyć dziecko na wczesnym etapie swojego życia. Co więcej, może być ona w różny sposób manifestowana przez naszego malucha. Kluczową kwestią jest danie dziecku przestrzeni na wyrażanie własnych emocji (w tym również złości i niezadowolenia), a także okazanie mu wsparcia i zrozumienia. Warto zapewniać dziecko o swojej miłości, okazywać troskę i uwagę. Możemy też pomóc ponazywać z nim trudne emocje, z którymi się zmaga (złość, strach, smutek) i nieco je oswoić. Pod żadnym pozorem nie należy bagatelizować stanów emocjonalnych naszej pociechy lub karać ją za nie. 

Podczas rozmowy z dzieckiem na temat zazdrości koniecznie należy dostosować język do jego kompetencji i etapu rozwoju. Warto wziąć pod uwagę również kontekst, w którym pojawia się to uczucie u naszego malucha – jeśli jest ono efektem powiększenia rodziny, to koniecznie należy zapewnić dziecko o naszej miłości. 

W niektórych przypadkach możemy uznać zazdrość za alarmujący objaw. Może się tak zdarzyć, że jest ona symptomem zaniedbywania przez nas podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka. Może ono błędnie interpretować poświęcanie czasu noworodkowi jako sygnał, że jest mniej kochane, a przez to gorsze.

Nie da się oduczyć dziecka zazdrości, ponieważ jest to uczucie, które będzie pojawiać się na każdym etapie jego życia, chociaż z różnych powodów. Jednakże z całą pewnością można nauczyć malucha, jak radzić sobie z zazdrością i jak ją manifestować. Niekiedy może ona wynikać z błędnej interpretacji naszych różnych zachowań przez dziecko – w takiej sytuacji należy bacznie obserwować swoją pociechę i tłumaczyć jej ze spokojem wszystkie sytuacje, które mogą potencjalnie mogą powodować pojawienie się zazdrości.

Dziecko, które doświadcza zazdrości po raz pierwszy w swoim życiu, ma prawo czuć się nieco zagubione i zdezorientowane, dlatego też potrzebuje rodzicielskiego przewodnictwa. Radzenie sobie z tym uczuciem jest ważne i wymaga wzmacniania poczucia własnej wartości oraz zaspokojenia wszystkich potrzeb emocjonalnych malucha. Niekiedy też przydatna jest umiejętność nazywania własnych odczuć oraz nauka akceptowania niepowodzeń. Wszystko to da dziecku narzędzia do tego, by w przyszłości uczucie zazdrości nie stało się dla niego destrukcyjne.