Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

Między 2. a 6. rokiem życia dziecko każdego dnia uczy się czegoś nowego. To czas intensywnego doświadczania świata i nauka nowych umiejętności. Zarówno rozwój sensoryczny, jak i rozwój somatyczny dziecka w wieku przedszkolnym przebiegają bardzo szybko i w charakterystyczny dla danej jednostki sposób. Dlatego obserwujemy tak duże różnice rozwojowe między dziećmi w tym samym wieku. 

Rozwój fizyczny i motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym

Między 2. a 6. rokiem życia dziecko definitywnie żegna się z sylwetką niemowlaka. Ciało się wydłuża, klatka piersiowa się poszerza, zwiększa się część twarzowa. W tym czasie bez żadnych wątpliwości możemy już wskazać, do kogo dziecko jest podobne, zazwyczaj wiadomo też, po kim odziedziczyło cechy fizyczne. 

Dzieci w okresie przedszkolnym są bardzo ruchliwe – biegają, skaczą, wspinają się, podnoszą i przenoszą rozmaite przedmioty. Potrzeba ruchu najsilniejsza jest między 5. a 6. rokiem życia. Dziecko nabiera w tym czasie siły, przybywa mu masy mięśniowej. Do tego ich ruchy stają się bardziej harmonijne, a chód płynniejszy. Mamy wrażenie, że kilkulatka energia wręcz rozsadza. 

– Małe dziecko posiada niesamowitą wręcz zdolność wykorzystywania kilku umiejętności ruchowych jednocześnie. Obserwujemy kształtowanie się różnych kombinacji jednocześnie – biegania i skakania, biegania i kopania piłki, chwytania i rzucania.  Poprawianie sprawności manualnej sprzyja w tym czasie doskonaleniu nauki ubierania, samodzielnego jedzenia, precyzyjności podczas rysowania czy klejenia. Dzięki temu doskonali się koordynacja wzrokowo-mięśniowa, a ruchy stają się coraz bardziej precyzyjne i celowe – tłumaczy Aleksandra Litwiniuk, pedagog specjalny z Niepublicznego Przedszkola Specjalnego Insignis w Lublinie. 

Trudno  wymagać od trzy- czy czterolatka dokładności i precyzji czy wybitnej koncentracji na jednym zadaniu, ale zaczynamy zauważać, że jest z tym coraz lepiej i każdy kolejny miesiąc przynosi nowe umiejętności. 

Rozwój emocjonalny  i społeczny dziecka w wieku przedszkolnym

Po ukończeniu 2. roku życia dziecko zaczyna dostrzegać, że nie jest samo, a inni ludzie także wyrażają emocje. Niedojrzałość układu nerwowego sprawia jednak, że emocje w tym wieku są krótkotrwałe, łatwo powstają i szybko się kończą. Uwaga malucha jest mimowolna, niezbyt trwała, niepodzielna. To dlatego dzieci tak silnie reagują na bodźce i potrafią zaangażować się w daną czynność tak, że zapominają o świecie, ale na bardzo krótko. Za chwilę podobnie silne emocje wywołuje coś innego. Obserwując emocje innych, łatwiej im rozumieć własne emocje i uczyć się je regulować. 

– Rozwój myślenia u dzieci w wieku przedszkolnym jest związany z bezpośrednimi czynnościami poznawczymi. W tym czasie dominuje myślenie konkretno-obrazowe – dziecko łączy  obserwację danej rzeczy z wyobrażeniem na jej temat. Dziecko łatwiej i szybciej zapamiętuje to, co zawiera ładunek emocjonalny – dodaje Aleksandra Litwiniuk.

Doskonalenie umiejętności myślenia i obserwowania sprzyja rozwojowi umiejętności społecznych. Sprzyja temu funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Obserwowanie i uczestniczenie w relacjach społecznych sprawia, że w świecie dziecka pojawiają się jego koledzy. Obserwowanie i naśladowanie innych pomaga w kształtowaniu kompetencji społecznych i uczy funkcjonowania w grupie, a także liczenia się z potrzebami innych.  

Rozwój mowy u dziecka w wieku przedszkolnym

Na czas pobytu w przedszkolu przypada okres kształtowania się tzw. swoistej mowy dziecięcej. Trzylatek powinien wymawiać wszystkie samogłoski oraz spółgłoski p, b, m, a także spółgłoski zmiękczone: pi, bi, mi, f, w, fi, wi, ś, ć, ź, ń, dź, k, g, ch, ki, gi, chi, t, d, n, l , li, j, ł. Dziecko sprawnie posługuje się mową, ale oczywiście wymawia zdania z błędami i zniekształceniami. 

– Pamiętajmy, że w tym wieku etap rozwoju mowy nie jest jeszcze zakończony, jednak mowa dziecka powinna być zrozumiała zarówno dla najbliższych, jak i innych osób. Pięciolatek potrafi wyjaśniać znaczenie słów, opisywać przedmioty, posługuje się wypowiedziami złożonymi z wielu zdań. Natomiast sześciolatek zazwyczaj ma już opanowaną mowę, powinien też w miarę poprawnie wymawiać poszczególne słowa, a także dopasowywać ton  głosu do danej sytuacji – wylicza Litwiniuk.

U progu szkoły dziecko powinno wymawiać „r”, wskazywać na podobieństwa i różnice, klasyfikować przedmioty według kształtu, wielkości, koloru, ciężaru czy funkcji użytkowej. 

Zanim szczegółowo omówimy umiejętności dzieci w wieku przedszkolnym, uczyńmy istotne zastrzeżenie: każdy człowiek rozwija się w indywidualnym, właściwym tylko dla siebie tempie. Tak jest także z dziećmi. W wieku przedszkolnym spotkamy dzieci nad wyraz sprawne fizycznie, jak i sprawne w stopniu umiarkowanym. Podobnie jest z rozwojem umiejętności poznawczych i szlifowaniem talentów. Niektóre 6-latki będą już emocjonalnie i poznawczo gotowe do pójścia do szkoły, inne będą potrzebowały jeszcze trochę czasu, by dogonić rówieśników. Większość tych różnic mieści się w normie. Dlatego opisując, co powinno umieć dziecko trzy-, cztery, pięcio- i sześcioletnie, bierzmy pod uwagę, że odstępstwa w tym wieku nie muszą świadczyć o problemach rozwojowych naszych dzieci. 

Umiejętności dziecka 3-letniego

Zazwyczaj mówi się, że do przedszkola powinno trafić dziecko, które opanowało już tzw. trening czystości, tzn. sygnalizuje swoje potrzeby fizjologiczne, samodzielnie korzysta z toalety, spuszcza po sobie wodę i myje ręce. Maluch powinien także jeść posiłki, posługując się łyżką i widelcem, a także korzystając  z kubeczka. Dziecko powinno zakładać samodzielnie niektóre części garderoby i  posługiwać się słownictwem adekwatnym do wieku. Ważna w tym wieku jest ogólna sprawność w zakresie motoryki dużej i małej. Trzylatek potrafi: 

• wskakiwać obunóż jednocześnie na stopień,
• schodzić po schodach, trzymając poręcz, 
• nawlekać koraliki na sznurek,
• rysować okrągłe (oczywiście nieidealnie) formy,
• składać kartkę na pół. 

Umiejętności czterolatka

Dziecko w tym wieku doskonali swoje umiejętności poznawcze – testuje granice i normy, uwielbia dyskutować, fantazjuje, często nie oddzielając rzeczywistości od fantazji. Wyraźnie widać u niego rozwój kompetencji poznawczych i społecznych –bawi się w grupie, reaguje na polecenia  i uczestniczy w zajęciach grupowych, potrafi być opiekuńcze i współczujące, a także skupić się na jednej czynności.

Dziecko czteroletnie doskonali umiejętność samodzielnego ubierania się, jedzenia i korzystania z toalety. Kiedy rysuje człowieka, ma on ręce, nogi i głowę, układa proste puzzle, prawidłowo trzyma ołówek i kredkę. Czterolatek intensywnie rozwija intelekt: 

• zna już około 1500 słów, 
• rozróżnia, gdzie jest przód, tył, na górze, pod spodem, 
• potrafi policzyć do czterech i więcej, 
• rozumie niektóre przeciwieństwa: np. mały – duży, suchy – mokry,
• zna większość kolorów, 
• zna piosenki i wierszyki, czasem samo układa piosenki,
• pamięta imiona i nazwy, np. przedmiotów, zwierząt. 

Umiejętności dziecka w wieku 5 i 6 lat

Pięciolatki to w przedszkolu starszaki. Sześciolatki z kolei to już dzieci u progu szkoły. W tym wieku doskonalą się przede wszystkim umiejętności społeczne i intelektualne – kształtuje się gotowość do nauki. Dzieci w tym wieku powinny zatem:

• bawić się zgodnie z innymi dziećmi, dołączać do zabawy, kiedy są do tego zachęcane,
• przejmować się uczuciami innych rówieśników – pocieszać, pomagać, okazywać współczucie,
• umieć ocenić przyczyny reakcji emocjonalnych oraz przewidzieć zachowania związane z wyrażanymi emocjami, przewidywać reakcje dorosłych na swoje zachowanie.

Pięcio- i sześciolatki doskonalą umiejętności potrzebne w szkole: 

• nazywają przedmioty, potrafią je opisać używając przymiotników,
• wypowiadają się zdaniami, potrafią opisać co im dolega, dlaczego płaczą, opowiadają, co wydarzyło się w przedszkolu,
• pytają o nieznane słowa, chcą je zrozumieć, 
• zaczynają rozpoznawać pierwsze litery i cyfry, liczyć,
• rozumieją czytany tekst, potrafią porównywać przedmioty wskazując podobieństwa i różnice, potrafią klasyfikować je ze względu na kryteria,
• zaczynają myśleć w sposób skojarzeniowy. 

W wieku pięciu i sześciu lat dziecko jest już zazwyczaj bardzo sprawne fizycznie. Zwinnie biega, robi przysiady, kopie i chwyta piłkę, huśta się na huśtawce. Doskonali także samoobsługę – zaczyna samodzielnie zakładać kurtkę, czapkę, szalik i buty (zazwyczaj na inną nogę, niż trzeba), jeść samodzielnie, umyć i wytrzeć buzię i ręce. Pięciolatkowi możemy już dać nożyczki z zaokrąglonymi końcami, bo będzie już sprawnie wycinał różne kształty, a także plastelinę, bo wylepia już proste, przestrzenne figury.

Dzieci rozwijają się w swoim tempie, a  skala prawidłowego rozwoju jest stosunkowo duża. Niekiedy jednak mogą zdarzyć się nieprawidłowości rozwojowe, które – nie leczone – mogą opóźnić i utrudnić prawidłowy rozwój dziecka. Aby w porę wychwycić wszelkie nieprawidłowości, warto poznać symptomy wskazujące na prawdopodobieństwo przekształcenia się problemów emocjonalnych, psychicznych i fizycznych w opóźnienia rozwojowe. 

Jeśli rodzicowi wydaje się, że jego dziecko rozwija się wolniej niż powinno, powinien skonsultować swoje wątpliwości z lekarzem. Warto także podzielić się nimi z wychowawcą w przedszkolu. 

Jeżeli lekarz stwierdzi u dziecka opóźnienie w rozwoju mowy, konieczna może być terapia językowa.

Leczenie opóźnień zdolności motorycznych zależy od przyczyny problemów. Zwykle polega ono na zachęcaniu dziecka do aktywności fizycznej.

W przypadku zaburzeń  emocjonalnych stosuje się zwykle leki i specjalną terapię behawioralną. Wskazane jest także, by rodzice uczestniczyli w zajęciach, które pomogą im nawiązać z dzieckiem więź emocjonalną.

Leczenie  opóźnień w rozwoju poznawczym obejmuje zwykle terapię i specjalną edukację. W rzadkich przypadkach stosuje się leki.

Większość opóźnień rozwojowych jest niegroźna, a dzieci zazwyczaj doganiają rówieśników. Jeśli wsparcie i leczenie zostanie  wdrożone odpowiednio wcześnie, nawet maluchy z poważnymi opóźnieniami są w stanie nadrobić zaległości i na dalszym etapie życia rozwijać się tak samo jak pozostałe dzieci.