Jak dbać o mikrobiom jelitowy dziecka?

Prawidłowy mikrobiom jelitowy u dziecka wpływa na wiele procesów fizjologicznych, zarówno w danym momencie jego życia, ale też – co równie ważne – w latach późniejszych i dorosłości. Zdrowe jelita wspierają prawidłową syntezę witamin i enzymów trawiennych, wspomagają trawienie i rozkładanie resztek pokarmowych, mają wpływ na emocje oraz stan psychiczny. Prawidłowy mikrobiom odgrywa szczególną rolę w budowaniu odporności dziecka.

Mikrobiom jelitowy człowieka to ogromna, niepoliczalna ilość mikroorganizmów. Są wśród nich pożyteczne, np. z rodzaju Lactobacillus, bakterie oportunistyczne – niekorzystne, zwłaszcza dla osób z obniżoną odpornością i chorobotwórcze, np. z rodzaju Clostridium. Kiedy jesteśmy zdrowi, wszystkie te grupy pozostają w równowadze, a mikrobiota jelitowa jest wydolna i skutecznie radzi sobie z patogenami. Kiedy jednak dochodzi do zaburzeń (stan ten nazywamy dysbiozą jelitową), wpływa to na cały organizm.

Doraźnie może to wpłynąć na pogorszenie komfortu życia i obniżoną odporność..

Badanie flory jelitowej, oferowane przez specjalistyczne gabinety, pozwala ocenić nie tylko ilość bakterii w naszych jelitach, ale także ich równowagę. To punkt wyjścia do wprowadzenia celowanej suplementacji probiotykami. Specjaliści są zdania, że badanie to warto wykonać, jeśli długotrwale zmagamy się z problemami zdrowotnymi, szczególnie po przebytej antybiotykoterapii, przy problemach jelitowych, nietolerancjach pokarmowych i częstych infekcjach.

Nie ma przeszkód, by wykonać badanie flory jelitowej u dziecka od 2. roku życia, szczególnie kiedy zmaga się ono z długotrwałymi dolegliwościami, a dotychczasowe leczenie nie przynosi rezultatu. Należy jednak pamiętać, że badania flory jelitowej u dzieci nie wykonuje się w trakcie leczenia ani kilka tygodni po jego zakończeniu.

Mikrobiom każdego z nas zależy od wielu czynników, zaczynając od diety, trybu życia, przebytych chorób, na pochodzeniu etnicznym i geograficznym kończąc. Skład i różnorodność mikroflory jest też różna na każdym etapie życia. Dlatego też przez całe życie powinno się o niego dbać. Oczywiście inaczej u maleńkich dzieci, inaczej w wieku dojrzałym, a jeszcze inaczej w wieku senioralnym.

Jak dbać o zdrowe jelita niemowląt?

Do najważniejszych czynników wpływających na prawidłowe kształtowanie się mikrobiomu jelitowego dziecka należy sposób jego karmienia. U najmłodszych dzieci najbardziej optymalne jest karmienie piersią, ponieważ pokarm matki zawiera zarówno probiotyki – korzystne bakterie, jak i prebiotyki, czyli substancje stymulujące namnażanie się bakterii jelitowych.

Ważnym składnikiem kobiecego mleka są także oligosacharydy – wyjątkowo skuteczna pożywka dla bakterii w jelitach. Kiedy z jakichś powodów dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym, warto zadbać, by zawierało ono składniki zbliżone do mleka matki, przede wszystkim oligosacharydy.

Kiedyś wychowywano dzieci w dużym reżimie higienicznym – wyparzano butelki, smoczki, wlewano środki odkażające do kąpieli. Obowiązkowa była codzienna kąpiel, pościel i bielizna prasowano przed założeniem. Teraz, kiedy wiemy już doskonale, że zdrowe bakterie są dziecku potrzebne, takie zalecenia odeszły do lamusa.

Inną, ważną wskazówką dotyczącą pielęgnacji i wychowania dziecka związaną z jego florą bakteryjną, jest nieprzesadne izolowanie go od otoczenia. Zarówno bakterie domowe, jak i te pochodzące od innych członków rodziny, nie muszą od razu przynosić choroby. Wręcz przeciwnie – im bardziej różnorodne środowisko życia dziecka, tym jego flora bakteryjna będzie silniejsza.

Jak dbać o kondycję jelit u przedszkolaków?

U przedszkolaka dieta jest ważnym narzędziem kształtującym jakość i różnorodność mikrobioty przewodu pokarmowego. Kilkuletnie maluchy zaczynają już eksperymentować z jedzeniem, mają swoje preferencje pokarmowe, gdzie na szczycie rzeczy ulubionych są oczywiście słodycze. Tymczasem eliminowanie cukru z diety jest podstawowym zaleceniem przy profilaktyce kondycji jelit i zdrowego mikrobiomu.

Cukier nie tylko zaburza równowagę organizmu, dostarczając mu pustych kalorii, ale także źle wpływa na florę bakteryjną jelit. Dzieci w wieku przedszkolnym dosyć łatwo zadowolić słodkościami zawierającymi naturalny cukier z owoców i warzyw. Niestety, w wielu przypadkach właśnie owoce i warzywa to produkty nielubiane i zostawiane na talerzach. Warto poszukać trików i metod na przemycenie warzyw i owoców w diecie dziecka. To wymaga czasu i cierpliwości, ale jest dobrą inwestycją w przyszłość.

Wiele dzieci dopiero w przedszkolu zaczyna prawidłowo jeść – to efekt naśladowania rówieśników. Dlatego warto zadbać o dobrą jakość przedszkolnych posiłków. Niestety, w wielu przedszkolach menu pozostawia wiele do życzenia.

Oprócz diety, wychowaniu zdrowego i odpornego kilkulatka sprzyja codzienne przebywanie na świeżym powietrzu, wprowadzenie do rutyny aktywności fizycznej i nieizolowanie dziecka od rówieśników. Przebywanie w środowisku różnorodnych drobnoustrojów to dobra „szczepionka na odporność” dla dziecka.

Zdrowy mikrobiom jelitowy u starszaków

Dzieci starsze, uczęszczające już do szkoły, także powinny podlegać reżimowi zrównoważonej, zdrowej i zawierającej probiotyczne właściwości żywności. Niestety, wszyscy doskonale wiemy, na co dzieci przeznaczają większość tygodniówki… To czas coraz większej samodzielności w wyborze menu, dlatego warto dużo rozmawiać o zdrowym i mądrym jedzeniu i utrwalać zdrowe nawyki. Świadomość własnego wpływu na to, jak będziemy się czuć, kiedy nasza dieta będzie oparta o wysokoprzetworzone produkty, fast foody i chipsy, jest oczywiście bardzo pożądana. Doskonale jednak wiemy, że nie jest łatwo ją zaszczepić.

Dobrze byłoby też, by dorastające dzieci miały dużo aktywnych zajęć, szczególnie na świeżym powietrzu, by obecność komputera w ich życiu była jak najmniejsza. Niestety, wszyscy wiemy, jak trudno zrealizować takie plany. Im większe dziecko, tym jego aktywność znacznie spada, co przyczynia się do gorszej kondycji jelit i mniej zróżnicowanego mikrobiomu dziecka.

Jadłospis idealny na zdrowy mikrobiom jelit oczywiście istnieje i można byłoby go przedstawić, a nawet skomponować samemu. Problemem jest jednak to, że mało kto z nas, lubi wszystko to, co powinien jeść. Dzieci tym bardziej. Zazwyczaj więc układanie posiłków i planowanie diety będzie manewrowaniem między tym, co powinno się dziecku podać, a tym, co ono lubi i będzie chciało zjeść.

Warto jednak znać listę produktów, które mają duże wartości probiotyczne i sprzyjają równowadze bakteryjnej w jelitach. Należą do nich:

1. Produkty fermentowane: jogury, kefiry, kiszonki z kapusty, buraków czy kiszone ogórki – dietetycy uważają, że produkty z tej grupy to „super foods” ze względu na obecność witamin i mikroelementów, ale także stymulowanie wzrostu mikrobioty jelitowej i namnażanie się naturalnych probiotyków.
2. Produkty roślinne zawierające błonnik, skrobię oporną i inulinę: płatki zbożowe, chleby pełnoziarniste, strączki, owoce i warzywa – ich obecność w diecie to paliwo dla mikrobiomu jelit, ale także wsparcie pracy jelit i dobrego trawienia. To także rezerwuar witamin i składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Ta krótka z pozoru lista stwarza bardzo duże możliwości komponowania urozmaiconej diety na zdrowe jelita z produktów dostępnych w naszym otoczeniu. Już codzienne zjedzenie jogurtu zawierającego żywe kultury bakterii to niezły „zastrzyk probiotyczny” sprzyjający budowaniu odporności. Warto też rozważyć stosowanie probiotyków w gotowych preparatach zawierających dobrze przebadane szczepy bakterii. To szczególnie ważne, kiedy chcemy odbudować florę bakteryjną nadwerężoną infekcjami i lekami.

Do składników diety na zdrowy mikrobiom warto też zaliczyć regularny ruch, unikanie stresu, dbanie o dobry i regularny sen, a w dorosłym życiu ograniczenie nadmiaru alkoholu i unikanie tytoniu. A co poprawi mikrobiom dziecka?

1. Spacery i hartowanie organizmu

Nasze dzieci naprawdę mało przebywają na świeżym powietrzu. Tymczasem właśnie kontakt z powietrzem, jego zmianami – wilgotnością, suchością, niską i wysoką temperaturą, jest świetną drogą do hartowania organizmu.

Czasami wystarczy spacer do/z przedszkola nieco dłuższą drogą, weekendowy wypad za miasto z rowerem. Jak dobrze wiemy, w wielu domach dzieci nie są odpowiednio wietrzone, bo to rodzice nie mają ochoty na wietrzenie się. Własną postawą o wiele lepiej kształtujemy nawyki dziecka, niż byśmy sądzili.

2. Aktywność fizyczna

Dzieci uwielbiają biegać, bawić się, jeździć na rowerkach, hulajnogach. Warto im tego nie zakazywać w obawie przed spoceniem się, raczej odpowiednio je ubrać, by do takich sytuacji nie dochodziło. Tymczasem wszyscy mamy tendencję do przegrzewania dzieci, zarówno w domu, jak i na zewnątrz.

3. Różnorodne menu po rozszerzeniu diety

Rozszerzanie diety to poligon doświadczalny dla rodziny. Maluch z ciekawości zje prawie wszystko, co od nas dostanie. Jeśli pierwszym smakiem będzie słodki, wprowadzanie kolejnych – gorzkich czy kwaśnych – będzie utrudnione. Dobrą szkołą jest podawanie dziecku, oczywiście zgodnie z kalendarzem rozszerzania diety, wszystkich produktów, jakie je rodzina, poza grzybami, ostrymi przyprawami czy smażonym mięsem.

Lepiej nie zaczynać „dorosłej” diety od słoiczka słodkich owoców, raczej podać warzywa i nabiał. Warto też pamiętać, że WHO zaleca, by karmić dziecko wyłącznie mlekiem matki przez sześć pierwszych miesięcy życia, ale później nadal stanowić podstawę diety. Probiotyki i polisacharydy z mleka matki to najlepszy produkt na zdrowe jelita, jaki mogła wymyślić tylko natura.

4. Ćwiczenia relaksacyjne (tak, dzieci też się stresują!)

Stres, tak powszechnie obecny w naszym codziennym życiu, jest jedną z przyczyn dysbiozy jelitowej. Nie omija także naszych dzieci. Wszyscy wiemy, że tempo ich życia, podobnie jak nasze, bywa zbyt szybkie. Dodatkowo są bombardowane nadmiarem niepotrzebnych i angażujących bodźców, nawet codzienna aktywność dzieje się w hałasie, zanieczyszczonym powietrzu i w nerwowej atmosferze. Wszystkie te bodźce to aktywatory stresu.

Czy łatwo zrezygnować z takiego trybu życia? Na to pytanie my dorośli musimy odpowiedzieć sobie sami, można jednak, choć trochę, oszczędzić go dzieciom. Być może dobrym rozwiązaniem na zabawę nie będzie hałaśliwy plac zabaw najbliżej domu, ale inny, nieco oddalony, ale spokojniejszy? Może zamiast bajki w telewizorze czy na ekranie laptopa, nasze dziecko z przyjemnością posłucha bajki czytanej przez rodzica czy słuchanej? Wiele dzieci świetnie reaguje na spokojną muzykę – działa to na nich wyciszająco i refleksyjnie, sprzyja koncentracji. Podobnie ze zbyt jaskrawym światłem.

Warto też już od małego uczyć dzieci sposobów na radzenie sobie ze stresem. Jeśli w  konwencji zabawy będziemy z dzieckiem oddychać, wizualizować nabieranie powietrza czy wyobrażać sobie ulubione miejsca, dosyć szybko nauczymy je sposobów na uspokojenie rozbieganych nerwów.

5. Probiotyki dla dzieci

Kiedy mamy poczucie, że dieta i sposób życia naszego dziecka nie do końca sprzyjają kształtowaniu zdrowego mikrobiomu jelitowego, warto – być może na jakiś czas, np. w sezonie infekcyjnym – podawać dziecku gotowy preparat probiotyczny. Multilac Baby można podać już dwumiesięcznemu dziecku, w jego składzie znajduje się jeden z najlepiej przebadanych szczepów bakterii Lactobacillus rhamnosus GG i prebiotyk będący doskonałą pożywką dla bakterii. Dzięki ochronnej technologii MURE (Multi Resistant) bakterie zawarte w płynie wykazują większą odporność na niekorzystne warunki kwasowo-żółciowe, jakie panują w jelitach. Dzięki temu aktywność synbiotyku jest większa.

Preparat probiotyczny będzie także dobrą alternatywą, kiedy chcemy wzmocnić mikrobiom jelitowy dziecka nadwerężony infekcją czy antybiotykoterapią.

Antybiotyki, ale także inne leki podawane dzieciom na złagodzenie objawów infekcji sieją spustoszenie w mikrobiomie jelitowym chorego. Substancje czynne w antybiotykach czy lekach przeciwzapalnych nie działają wybiórczo, niszcząc tylko bakterie chorobotwórcze, ale wszystkie. Organizm po takiej kuracji jest wyjałowiony i podatny na ataki innych patogenów.

Jeśli chodzi o dietę, nieprzypadkowo mówi się o diecie dla rekonwalescentów. Powinna zawierać zwiększoną ilość nabiału, ziaren, strączków i dobrego białka.