Czym jest mononukleoza u dzieci?

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową. Wywołują ją wirusy Epsteina-Barr (EBV), których nosicielami są wyłącznie ludzie. Zarażamy się wzajemnie na drodze bezpośredniego kontaktu. Zwykle nieświadomie, ponieważ mało kto wie, że nosi w sobie chorobotwórcze drobnoustroje. 

Nosicielem EBV jest prawie każdy, szacuje się, że mononukleozę zakaźną na całym świecie przeszło nawet 95 proc. dorosłej populacji. Mononukleoza często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Ponadto ma charakter samoograniczający się, więc łatwo ją przeoczyć. Łatwo też przyczynić się do zakażenia. 

Wirusy wydalamy ze śliną jeszcze przed pojawieniem się choroby, kilka miesięcy po przechorowaniu i okresowo przez całe życie. Długi okres zakaźności EBV sprzyja roznoszeniu patogenów. Dochodzi do tego najczęściej w przedszkolach i szkołach. Na mononukleozę zakaźną chorują głównie dzieci powyżej 4. roku życia. Zarażają się, korzystając z przedmiotów wspólnego użytku, dając koledze ugryźć kanapkę czy pijąc z jednego kubka. Dzieci łapią infekcje od siebie, lecz również od rodziców i krewnych. Mononukleozę zakaźną nazywa się chorobą pocałunków, ponieważ przenosi się przez bezpośredni kontakt ze śliną chorego lub ozdrowieńca.

Mononukleoza zakaźna może przebiec niepostrzeżenie, bez wyraźnych objawów, lub mocno dać w kość i przynieść dolegliwości podobne do grypy czy anginy. Choroba, nawet ta o ostrym przebiegu, zwykle mija samoistnie po upływie 1-2 tygodni i jest niegroźna. Powikłania mononukleozy u dzieci to rzadkość, chociaż się zdarzają. 

EBV wnikają w komórki nabłonka gardła, powodując obrzęk błony śluzowej gardła. Atakują też limfocyty B, w wyniku czego dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, a także śledziony i wątroby. 

Pęknięcie śledziony to najgroźniejsze powikłanie zakażenia EBV. Często jest skutkiem niefortunnego urazu w okresie rekonwalescencji. Na szczęście takie przypadki to wyjątki. Rzadko też dochodzi do innych powikłań pochodzących ze strony różnych układów:

• oddechowego, 
• nerwowego, 
• sercowego,
• krwionośnego. 

Najczęstszymi powikłaniami mononukleozy u dzieci są wtórne nadkażenia bakteryjne, jak zapalenie ucha, gardła, nagłośni, płuc, ale też anemia i małopłytkowość.

Rodzice maluchów powinni bacznie obserwować chore pociechy, aby w porę dostrzec niebezpieczne objawy i zareagować. Jednym z takich symptomów jest duszność, która może wskazywać na obturację dróg oddechowych, co grozi niedotlenieniem. Wzbudzić czujność powinny też silne bóle brzucha. Dzieci z objawami mononukleozy powinny być zbadane przez lekarza.

Mononukleoza u dzieci poniżej 4. roku życia najczęściej przebiega bezobjawowo. U przedszkolaków i uczniów choroba przeważnie ma postać ostrą i jest uciążliwa. 

Rozpoczyna się niewinnie od osłabienia, zmęczenia, pogorszenia nastroju. U niektórych dzieci pierwszym objawem mononukleozy jest gęsty katar i zatkany nos. Choroba rozwija się stopniowo przez 1‒2 tygodnie, po czym następuje wysoka gorączka, silny ból gardła i powiększone, lecz niebolesne, węzły chłonne. To triada objawów, które nie są znamienne. Pojawiają się w przebiegu różnych chorób, na przykład anginy ropnej, z którą mononukleoza jest często mylona. 

Triada objawów mononukleozy u dzieci:

• wysoka gorączka (powyżej 38 st. C.),
• silny ból gardła i trudności w połykaniu,
• powiększone węzły chłonne, zwłaszcza kątów żuchwy i szyjne tylne.

Charakterystyczne objawy mononukleozy u dzieci:

• powiększenie śledziony,
• powiększenie wątroby,
• obrzęk twarzy, zwłaszcza w okolicy powiek górnych i nasady nosa (tzw. objaw Glanzmana),
• nieżyt nosa, 
• osutka skórna (wysypka drobnoplamista),
• silne zmęczenie, wyczerpanie.

Rozpoznanie mononukleozy sprawia trudności, dlatego oprócz wywiadu i badania fizykalnego wskazane są badania laboratoryjne. Mały pacjent może dostać skierowanie na morfologię krwi z określeniem stężenia aminotransferazy alaninowej (ALT), która jest enzymem wątrobowym. 

Istnieją tzw. szybkie testy przyłóżkowe pozwalające wykryć EBV, jednak ze względu na niską miarodajność nie sprawdzają się ich u małych dzieci. Sposobem na potwierdzenie zakażenia są ponadto badania serologiczne, wykonywane metodą PCR.

Mononukleoza zakaźna nie jest chorobą bakteryjną i nie wymaga podania antybiotyków. U chorych, którzy przyjęli penicylinę, ampicylinę lub cefalosporynę, po 7‒10 dniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii pojawia się swędząca, drobnoplamista wysypka, co ewidentnie wskazuje na zakażenie EBV. 

Mononukleozę, choć to choroba wirusowa, rzadko leczy się lekami przeciwwirusowymi. Przy niepowikłanym zakażeniu wystarczą środki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe oraz leki łagodzące dokuczliwe objawy. Jeśli pojawiają się problemy ze strony układu oddechowego (na co dzieci są szczególnie narażone ze względu na ich fizjologię), włącza się glikokortykosteroidy (GSK). 

Dzieci chorujące na mononukleozę powinny być pod opieką lekarza. Wizytę pediatryczną warto umówić po ustąpieniu poważniejszych objawów, aby mieć pewność, że nie grożą powikłania. 

Mononukleozie u dzieci trudno zapobiec. To choroba, która bardzo łatwo się rozprzestrzenia. Roznosimy wirusy za pośrednictwem brudnych zabawek, współdzielonych sztućców, przedmiotów codziennego użytku, także pocałunków. Na mononukleozę nie ma leku przyczynowego ani szczepień ochronnych. Jedynym sposobem profilaktyki jest przestrzeganie zasad higieny i dbanie o odporność. Silny organizm zwalczy chorobę i nabierze trwałej odporności. Zwykle tę chorobę przechodzi się tylko raz.