Nadpobudliwe niemowlę i jak z nim postępować?

Nadpobudliwość, a dokładniej zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)/zespół hiperkinetyczny, definiowana jest jako zaburzenie, w którym dochodzi do deficytu uwagi, problemów z kontrolą impulsywności oraz nadmierną ruchliwością. W chorobie tej dziecko nie potrafi panować nad swoim zachowaniem, co w późniejszym wieku może powodować różne problemy wychowawcze.

Przyczyny występowania nadpobudliwości są złożone. W układzie nerwowym dzieci z tym zaburzeniem obserwuje się wzmożoną liczbę i ruchliwość procesów pobudzania nerwów. Choroba może pojawić się w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego jeszcze w okresie rozwoju płodowego lub w okresie okołoporodowym. Sprzyjają temu:

• przebyte przez matkę choroby zakaźne,
• narażenie na szkodliwe substancje, w tym alkohol, dym tytoniowy i niektóre leki,
• nieprawidłowa dieta,
• urazy przebyte w czasie ciąży i w trakcie porodu.

W późniejszym okresie nadpobudliwość może być powikłaniem zapalenia opon mózgowych oraz skutkiem wypadków, w których doszło do wstrząśnienia mózgu.  Zaburzenie ma też związek z niezaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa u niemowlęcia. U starszych dzieci dużą rolę odgrywają czynniki społeczne, w tym sposób wychowywania i rodzaj więzi z rodzicami.  

Niespokojny niemowlak

Każde dziecko jest inne. Niektóre maluchy są spokojne, rzadko płaczą i zasypiają bez większych trudności. Inne reagują bardzo żywiołowo, często zanoszą się płaczem bez powodu, wybudzają się wielokrotnie w ciągu nocy i rodzice mogą mieć duże trudności z zaspokojeniem ich potrzeb. Aktywność malucha zawsze należy oceniać w odniesieniu do etapu jego rozwoju i temperamentu. Rozpoznanie nadpobudliwości w tym okresie życia dziecka nie jest łatwe. Warto pamiętać, że pobudzenie jest naturalną reakcją będącą odpowiedzią na nieznane lub nieprzyjemne bodźce. Przyczyną stresu i wzmożonej aktywności dziecka są:

• dyskomfort fizyczny: dziecko wierci się, gdy jest mu zimno lub niewygodnie, ma mokrą pieluszkę albo czuje głód; małe dzieci nie lubią też hałasu ani silnego światła,
• brak obecności opiekuna: niemowlę pozostawione same sobie odczuwa lęk separacyjny, kiedy rodzice znikną mu z oczu, może czuć niepokój i zdenerwowanie,
• zaniedbanie: podstawą prawidłowego rozwoju niemowlaka jest zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i miłości, brak zaspokojenia tych potrzeb powoduje u dziecka zaburzenia w rozwoju emocjonalnym i fizycznym.

Nie zawsze niespokojne zachowanie dziecka musi być wynikiem nadpobudliwości. W trudnych i niekomfortowych sytuacjach dziecko daje znać o swoim niepokoju poprzez płacz, powtarzanie określonych ruchów (wyginanie ciałka, odwracanie głowy), częste wybudzanie się i trudności z zasypianiem.

W pierwszych miesiącach życia niemowlę może być bardzo często nerwowe. Nie powinno to dziwić, w końcu świat poza brzuchem mamy zaskakuje dziecko na każdym kroku. Niemowlę narażone jest na działanie wielu bodźców jednocześnie, nie ma też uregulowanego rytmu dobowego. Sen jest przerywany i przypomina bardziej drzemki. Malucha budzi każdy głośniejszy dźwięk lub silne światło. Jednym z odruchów noworodkowych w tym okresie jest odruch Moro. Zaniepokojone dziecko reaguje nagłym rozłożeniem rączek i zaczyna płakać. 

Naturalne zdenerwowanie u niemowląt pojawia się także wtedy, gdy dziecko nie najada się, cierpi na kolkę i ból brzucha lub zaczyna ząbkować. Jeśli zaspokoimy potrzeby malucha i ukoimy jego ból, uspokoi się. W przypadku nadpobudliwego noworodka lub niemowlęcia takie działania nie będą jednak miały wpływu na uspokojenie dziecka.

Do objawów nadpobudliwości u niemowląt zalicza się:

• płaczliwość,
• zaburzenia snu: skrócenie godzin snu w nocy i w ciągu dnia, trudności w zasypianiu,
• wzmożoną aktywność motoryczną, nieskoordynowane ruchy,
• przeszkadzanie podczas karmienia: stałe wyciąganie rąk i machanie nimi,
• gestykulowanie,
• częste zmiany zabawek, co jest związane z niemożnością utrzymania koncentracji na jednym przedmiocie,
• złość i płacz w trakcie zabawy,
• niechęć do przerwania zabawy i pójścia spać.

Takie dzieci są nadpobudliwe emocjonalnie, wykonują szybkie ruchy i mają bogatą mimikę twarzy. U nadpobudliwego dwuletniego dziecka obserwuje się opóźniony rozwój mowy i nieprawidłowe artykułowanie głosek. Typowe objawy nadpobudliwości pojawiają się u dzieci chodzących już do przedszkola lub szkoły. Występują u nich zaburzenia uwagi i koncentracji oraz impulsywność.

Dziecko nadpobudliwe ruchowo powinno się otoczyć troskliwą opieką. Ważne jest, aby niemowlę miało zapewniony stały rytm dnia, na który składają się regularne pory spania, chodzenie na spacer o określonej godzinie i wieczorna kąpiel o tej samej porze. Niespodziewane sytuacje wytrącają dziecko z równowagi, a to wzmaga jego nadpobudliwość. Z tego względu dobrze jest przyzwyczaić dziecko do codziennych aktywności, dzięki czemu będzie ono uczyło się zależności przyczynowo-skutkowej.

Poczucie bezpieczeństwa zapewni dziecku karmienie na każde żądanie i częste spędzanie czasu wspólnie z rodzicami. Miejsce, w którym przebywa niemowlę, powinno być ciche i ciepłe. Należy ograniczyć nadmiar bodźców i zapewnić niemowlęciu spokojny sen.